B d t emeldari kishilik hoquq mesilisi heqqide xitayni ziyaret qildi

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

En'giliye b b s radi'o- téléwiziye shirkitining xewerler tor bétide bérilgen melumatta éytilishiche, birleshken döletler teshkilatining yuqiri derijilik emeldari lu'is arbor)Louise Arbour ( xanim 8 - ayning 29 - küni bashlighan bu ziyaritide xitaydiki kishilik hoquq mesilisi toghriliq, xitayning yuqiri derijilik emeldarliri bilen mexsus söhbette bolidiken. Lu'is arbor peqet xitay dölet re'isi xu jintaw bilenla köriship qalmay, yene xitay tashqi ishlar ministiri, edliye ministiri shundaqla bir qisim hökümet emeldarliri, hökümetsiz teshkilat wekilliri bilenmu körishidiken.

Köpligen analizchilarning bildürüshiche, xitay hökümitining her qaysi metbu'atlarni dawamliq halda qattiq kontrol qilip kéliwatqanliqi hemde Uyghur éli bilen tibet rayonidiki öktichilerni her zaman qattiq qolluq bilen rehimsiz halda basturup kéliwatqanliqi, uzundin buyan xelq'araning eyiblishige uchrimaqta. Del mushu sewebler tüpeylidin, birleshken döletler teshkilatining yuqiri derijilik emeldari xitayni yene bir qétim ziyaret qilishni oylighan.

Xitayning kishilik hoquq ehwalini dawamliq tekshürüp turush kérek

Nyu yorkta neshr qilinidighan "béyjing bahari" zhornili ning bash tehriri, xitay démokrati shö wéy ependi "birleshken döletler teshkilatining yuqiri derijilik emeldarlirining kishilik hoquq mesilisi heqqide xitaygha bérishi tunji qétim emes. Ular bundin ilgirimu mezkur mesile heqqide köp qétim barghan. Xitayning kishilik hoquq xatirisi dunyada intayin nachar bolghachqa, dawamliq tekshürüp turmisa bolmaydighan derijige bérip yetti" dep körsetti.

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan xitay démokrati shö wéy ependi söhbet jeryanida yene " xitayda ezeldin kishilik hoquq dégen nerse bolup baqmighan. Xitaydiki kishilerni bashqa döletlerdiki kishiler bilen sélishturghanda, ular héchqachan heqiqiy insaniy hayat kechürüp baqmighan. Chünki ularda ta bügün'ge qeder sözlesh erkinlikimu bolmighan. Xitay hökümiti hazir peqet béyjing, shangxey qatarliq chong sheherlerdiki xelqning turmush halitini bir qeder yaxshilap, sirtqi dunyagha körsetmekte. Emeliyette keng yézilardiki we chet ölkilerdiki xelqning turmush shara'itigha kelsek, yenila nahayiti échinishliq halette. Shunga bu xil ehwalni xelq'ara jem'iyet choqum yéqindin közitishi kérek " dep bildürdi.

Xitayda kishilik hoquqi eng éghir depsende boluwatqanlar az sanliq milletler

Xitay démokrati shöwéy ependi tibet we Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisi heqqide toxtilip mundaq dédi:

" Tibettiki we shundaqla Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisige kelsek, ularmu xitay millitige oxshash héchqandaq insaniy hoquqidin behriman bolalmidi. Ular hetta xitay millitidinmu bekrek zerbilerge uchrimaqta. Mana bu milliy kemsitish. Kommunist xitayning tesiri tüpeylidin, xitay millitimu az sanliq milletlerni kemsitip, ularni xalighanche bozek qilidighan bolghan. Shunga menche, xitayda kishilik hoquqi eng éghir depsende boluwatqanlar az sanliq milletler bolup hésablinidu. Ular xitay millitidinmu éghir azablargha duchar bolmaqta. Elwette kommunist xitayning bésimi astida yashawatqan xitay milliti özimu héchqandaq kishilik hoquqtin behriman bolalmay kelmekte".

Erkinliki üchün küresh qiliwatqanlar térrorchi atilip, basturulmaqta

Washin'gtondiki xitay uchur merkizining mes'uli chin küydé ependi " birleshken döletler teshkilatining yuqiri derijilik emeldarining bu qétim béyjingni ziyaret qilishi xitay üchün élip éytqanda, meyli qandaqla bolmisun, bir qétimliq agahlandurush bolup, xitay hökümitining hoshyarliqini qozghaydu. Lékin bu qétimqi ziyarettin kéyin qandaq qilish mesilisi yenila xitay hökümitining özige baghliq. " Dep tekitlep, Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisi heqqide toxtilip mundaq dédi :

" Xitay hökümiti xelq'ara jem'iyetni sezmeydu dep, türlük bahaniler arqiliq xelqning kishilik hoquqini depsende qilsa hergizmu bolmaydu. Elwette xitay hökümiti hazir, ilgirikidek : " ichki ishimizgha arilashmanglar " deydighan geplerni azaytti. Lékin ular yéngi bir xil usulni qollinip, bolupmu shinjang mesilisige kelgende, térrorchiliqqa qarshi turush dégen bahane bilen, kishilik hoquq üchün küresh qiliwatqan az sanliq millet öktichilirini basturmaqta. Ular tashqi dunyagha mezkur rayondiki démokratiye we erkinlik üchün küresh qiliwatqan öktichilerge térrorchi dégen qalpaqni kiygüzüp, ularni xalighanche tutqun qilip, ularning kishilik hoquqini xalighanche depsende qilmaqta. Xelq'ara jem'iyet buxil mesililerni choqum yéqindin küzitishi kérek, xitay hökümitining xelq'ara weziyettin paydilinip, xelqning kishilik hoquqini bundaq depsende qilishigha hergizmu yol qoymasliqi kérek !"

Xitay hökümiti 2004 - yili 3 - aydila " xel'ara kishilik hoquqni qoghdash ehdinamisi " ni asasiy qanun'gha kirguzgen. Lékin analizchilarning bildürüshiche, xitay hökümitining bundaq qilishi peqet, öz hökümranliq hoquqini qoghdap qélish üchünla iken. Birleshken döletler teshkilatining yuqiri derijilik emeldari lu'is arbor xanimning bu qétim xitayni ziyaret qilishi, yéqinqi 7 yildin buyan, birleshken döletler teshkilati yuqiri derijilik emeldarlirining xitaygha qilghan 8 - qétimliq ziyariti bolup hésablinidiken. (Méhriban)