B d t ning ten jazasini tekshürüsh boyiche alahide emeldari Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishqa bashlidi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

1997-Yildiki ghulja weqesidiki asasliq shexslerning biri abdujélil abdumijit 2000 - yili 15 - öktebir küni chapchal türmiside qiynap öltürülgen idi.

B d t ning ten jazasini tekshürüsh ishliri boyiche alahide emeldari manfrid nowak, béyjing we tibet aptonom rayonida élip barghan tekshürüsh pa'aliyitini axirlashturghandin kéyin, düshenbe küni Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishqa bashlidi.

Manfrid nowakning rayonda élip baridighan tekshürüsh pa'aliyitining ehmiyiti toghrisida terepler oxshimighan köz qarash we pirkirlerge ige.

Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir xanim, "b d t emeldarining rayonda élip baridighan tekshürüsh pa'aliyiti ten jazasining heqiqiy ehwaligha érishish üchün bir purset" deydu.

Xitaydiki eng dehshetlik türmiler xitayda

Fransiye axbarat agéntliqining düshenbe küni xewer qilishiche, xitay boyiche eng dehshetlik türmiler we eng éghir ten jazaliri Uyghur aptonom rayoni, tibet we ichki mongghul qatarliq az sanliq milletler rayonida yüz béridu, bolupmu Uyghur aptonom rayonida "bölgünchilik" bilen eyiblen'gen Uyghurlar éghir ten jazasigha uchrimaqtiken.

Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatining tetqiqat diréktori nikolas békyulinning fransiye axbarat agéntliqigha tekitligen sözi bilen alghanda, xitay hökümiti Uyghur mehbuslargha "nahayiti qebih usullar bilen mu'amile qilmaqta, Uyghur mehbuslar yaki dölet düshmini yaki bölgünchiler, dep qarlmaqta".

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning tekitlishiche, xitay da'iriliri Uyghur mehbuslargha sistémiliq türde dehshetlik usullar bilen ten jazasi bermektiken. Dilshat rishit "xitay hökümiti b d t ning ten jazasini chekleshke da'ir ehdinamiliridiki belgilimilerge shertsiz ri'aye qilishi kérek " deydu. Dilshat rishit, b d t emeldari rayonda " ten jazasining heqiqiy ehwaligha érishmiki tes" dep tekitligen bolsimu, emma u , xitay hökümiti b d t emeldarining Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishigha yol qoyghanliqining özini qarshi aldi.

Manfird nowak xitay hökümitining qedimi qarshi aldi

Manfird nowakning ashkarilishiche, u ürümchi we ili qatarliq jaylardiki türmilerde tekshürüsh élip barghanda , bu jaylardiki mehbuslar, hökümet emeldarliri we jama'et erbapliri bilen söhbet ötküzidu. U, ötken düshenbe küni béyjingda , gu'entanamodiki tutqunlar bilen söhbet élip bérish telipining amérika hökümiti teripidin ret qilin'ghanliqini eskertip, xitay hökümitining xalighan mehbus bilen söhbet ötküzüshke ruxset qilghanliqini maxtighan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi lyu jyenchaw, xitay hökümiti b d t emeldarining tekshürüsh élip bérishigha "alahide ehmiyet béridu" dep tekitligen idi.

Rabiye qadir xanimning eskertishiche, xitay da'iriliri mehbuslargha b d t emeldari yétip kélishtin burun "idiyiwi xizmet ishleydighanliqi" muqerrer iken.

Xitay hökümiti b d t ten jazasini tekshürüsh emeldarining béyjing, lxasa, ürümchi we ghulja qatarliq jaylarda tekshürülidighan türmilerni öz ixtiyariche tallash, mehbuslar bilen xali söhbet ötküzüshke ruxset qilghan bolsimu, emma uning ötken jüme küni sendongda élip baridighan tekshürüshi bikar qilindi.

Xitay da'iriliri tekshürüshke tosqunluq qilmaqta

Nowakning uchrishish pilanidiki bezi kishiler xitay jama'et xewpsizlik da'iriliri teripidin tosqunluqqa uchrighan. Rabiye qadir xanimning eskertishiche, b d t emeldarining ürümchi we ghuljilarda tekshürüsh élip bérish pilani xelq'ara jem'iyetning Uyghurlar weziyitige diqqet qiliwatqanliqidin dérek béridiken.

Manfrid nowak, tekshürüsh pilani boyiche düshenbe küni Uyghur aptonom rayonining merkizi ürümchige yétip bérishi kérek. Ürümchide chiqidighan xitay metbu'atlirida b d t emeldarining rayondiki sepiri toghrisida hazirghiche héchqandaq xewer bérilmidi.

Nowakning etrapidiki yardemchilirining ashkarilishiche, u xitay da'irilirining aldin'ala tedbir éliwélishidin saqlinish üchün tekshürüsh élip bérilidighan türmini waqti kelmigiche élan qilmaydiken.

Nowakning Uyghur aptonom rayonida élip baridighan tekshürüsh pa'aliyiti peyshenbe künigiche dawamlishidu. U, tibet aptonom rayonida 3 kün, béyjingda 4 kün tekshürüsh élip bardi. Manfrid nowak peyshenbe küni béyjinggha qaytip kelgendin kéyin, jüme küni tekshürüsh ehwali heqqide axbarat sahesige melumat béridu.(Erkin)