Bérma herbiy hökümiti öz xelqini bastursa, néme üchün dunya xitayni eyibleydu?

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Bérma saldatliri étip öltürgen yaponiye muxbiri. AFP Photo

Bérma weziyiti hazir téximu murekkepleshti. Erkin asiya radi'osining igilishiche, bérma herbiy hökümiti bérmida quruq qol, yalang ayaq namayish qilghan xelqni qanliq basturushning derijisini örletkendin kéyin, 27 ‏- séntebir küni b d t bixeterlik kéngishide bérma mesilisi heqqide jiddiy yighin chaqirilghan idi. Rusiye uchur wastilirining ashkarilap qoyushiche, b d t yighinida kommunist xitay hökümiti ret qilish hoquqini ishletkenliki üchün, bérma mesilisini hel qilish üchün héchqandaq qarar élinmighan. Emma xelq'ara jem'iyetler hazir öz aldigha tedbir qollanmaqta.

Bérmida qanliq basturushning derijisi yuqiri örlewatidu

Fransiye agéntliqining 28 ‏- séntebir küni ran'gundin xewer qilishiche, bérma herbiy hökümiti yéqinqi üch kün ichide rahiplar namayishini qoralliq basturup az dégende 13 ademni étip öltürdi. 200 Din artuq ademni tutqun qildi. Köp ademni zexmilendürdi.

B b s ning xewer qilishiche, bérmida, xelqning namayishta yüz bergen weqelerni intérnét arqiliq yézip yaki sin'gha élip yollap turghanliqi, pütün dunyagha bérma xelqning derdini chüshendürüshte nahayiti muhim rol oynighan idi. Bérma herbiy hökümiti hazir xelqning dunya bilen bolghan intérnét uchur alaqisini üzüp tashlidi. Shundaqla yene bérmidiki besh chong budda ibadetxanisini muhasirige éliwaldi. Bundaq ehwal astida, emdi oqughuchilar 'toz' nusxiliq erkin bérma bayriqini kötürüp, 'bérmigha azadliq' dep shu'ar towlap kochigha chiqti.

Yaponiye hökümiti bérmida étip öltürülgen yaponiye muxbiri délosini tekshüridu

Yaponiyide chiqidighan 'kyoto xewerliri' de bayan qilinishiche, yaponiyilik zhurnalist, widi'o muxbiri kénji nagay ran'gun shehiride yüz bergen erkinlik namayishini sin'gha éliwatqanda, bérma herbiy hökümiti teripidin étip öltürülgen. Yaponiyining yéngi bash ministiri yasu'o fukuda bu déloni tekshürüsh üchün mexsus ömek ewetidighanliqini jakarlighan.

B b s ning bayan qilishiche, kommunist xitay hökümiti 1950 ‏- yili bérma bilen déplomatiye ornatqandin buyan, bérma hökümitige köp miqdarda ösümsiz qerz bérip turghandin bashqa, bérmida yene nahayiti köp asasi qurulush élip bardi.

Yer sharini qoghdashni özining burchi qilghan bir chong xelq'araliq teshkilatning doklatida bayan qilinishiche, ötken 10 yil ichide xitayning 26 shirkiti bérmida 62 chong qurulush élip barghan. Téximu tepsiliy qilip éytqanda, kommunist xitay hökümiti ottura sherqtin import qilghan néfit we tebi'iy gazni molokka taqim aralliri arqiliq emes, belki bérmining hindi okyan qirghaqliridin biwaste xitaygha ekilish üchün, yünnen ölkisidin bérmining hindi okyan qirghaqlirigha tutishidighan 2380 kilométirliq bir néfit we teb'iy gaz turubisi yasap chiqqan. Bu jeryanda bérmigha éqip barghan xitay nopusi bir nechche hesse köpiyip ketken. B p néfit shirkitining sanliq melumatlirigha qarighanda, bérmining özidimu xitay paydilinalaydighan tebi'iy gaz zapisi pütün dunyadiki tebi'iy gaz zapisining %3 ni teshkil qilidu.

Xitay hökümiti rengdar inqilablarning bérmida bashlinishidin endishe qilmaqta

Bérmida 40 yildin buyan herbiy hökümetning mewjutluqi, uning xelqni basturush küchi kündin -kün'ge éshiwatqanliqi, dölet puqralirining turmushi nacharlishiwatqanliqi, 1980 ‏- yillardin bashlap bérmida yüz bergen démokratik heriketlerning herbiy hökümet teripidin keyni -keynidin qattiq basturuluwatqanliqi, wehshi hökümetke qarshi qoralsiz inqilap qilip nobil tinchliq mukapatigha irishken angsam suchi xanimningmu 10 nechche yildin buyan bérma herbiy hökümiti teripidin qattiq nezerbentke éliniwatqanliqi qatarliq jinayi qilmishlargha bérmida xatime bérilmigenliki, dunyada alliqachan shekillen'gen ortaq chüshenche buyiche éytqanda, kommunist xitay hökümiti bilen munasiwetlik.

Shunglashqa, xitay hökümiti, hetta bérmida yüz bériwatqan heqqaniyetsizlikke chidimighan budda rahiplirimu kochigha chiqip namayish qilghandin kéyin, weqening chongiyip kétip, qoshnisining hoylisigha tutashqan bu 'ot' ta özimu köyüp kétip, olimpik musabiqisini béyjingda ötküzüsh qarari özgirip kétishining aldini élish üchün , bérma weqesi heqqide 'bashqa döletning ichki ishigha arilashmaymiz' , 'her ikki terep sewri qilish' dep tekitlesh arqiliq, emeliyette bérma herbiy hökümitining xelqni basturush herikitige süküt qilghan idi. Emdi buninggha dunya arilishishqa bashlighan idi, xitay hökümiti özining b d t diki ret qilish hoquqidin yene bir qétim paydilandi.

Xongkong uchur wastilirining tehlil qilishiche, xitay hökümiti ottura asiyada téxiche axirlashmighan rengdar inqilablarning hazir bérmida bashlinishidin endishe qilmaqta.

Amérikining bérmigha qaratqan yéngi tedbiri

Birleshme agéntliqining 28 ‏- séntebir küni bayan qilishiche, amérika maliye ministirliqi bügün bérma hökümitining 14 neper yuqiri derijilik emeldarining we bu emeldarlar bilen munasiwiti bar her qandaq kishining amérikidiki mülkini tonglitishni qarar qildi. (Weli)