Gérmaniye hökümiti béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishi kérek

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Bir heptidin buyan dawam qilip kelgen tibettiki namayishta qan tökülüsh hadisilirining yüz bergenliki munasiwiti bilen, her qaysi döletler rehberliri arqa arqidin bayanatlar élan qilip, xitay hökümitining zorawanliq qilmishini eyiplimekte. Gérmaniye tashqi ishlar ministiri shitayin mayer ependimu 14 - féwral élan qilghan bayanatida xitayni agahlandurup, "zorawanliq - mesile hel qilishning yoli emes" dégen we xitay hökümitini tibetliklerge qaritilghan barliq zorluq wastilirigha xatime bérishke chaqirghan. Dalay lamaning yüzminglighan muriti yashawatqan gérmaniyide, tibettiki namayishning qanliq basturushqa uchrishi qattiq naraziliqlarni meydan'gha keltüriwatqan bolup, her qaysi gézit - zhurnallarda xitayning insaniyetsiz qilmishini eyibleydighan xewer we maqalilar üzlüksiz élan qilinmaqta.

Olimpikke qarshi heriket

Siyasiy analizchilar we xitay hökümiti uzundin béri sherqiy türkistan térrorchilirining béyjing olimpik musabiqisigha tehdit élip kélidighan asasi küch ikenlikini tekitlep kelgen idi. Eksiche, bu tehdit bügün aldi bilen tibette bashlandi. Uyghur diyarida qachan bashlinidighanliqi éniq emes. Emma bir hepte ilgiri, xitay terep ayrupilan bulash weqesini kötürüp chiqip, uni béyjing olimpik musabiqisige buzghunchiliq qilish xaraktéridiki heriket dep atidi.

Bu munasiwet bilen bir pütün Uyghur milliy herikitini qarilidi hemde Uyghur milliy herikitining rehbiri, dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanimni térrorchilarning kattiwéshi qilip körsetti. Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining re'isi, d u q bash katipi dolqun eysa ependi, xitay hökümitining olimpik musabiqisidin ilgiri her qandaq bir weqeni Uyghurlargha artip, Uyghur milliy herikitini térrorluq heriket qilip körsitishke tirishiwatqanliqini, dunya jama'iti xitayning bu süyiqestidin agah bolushqa chaqiridighanliqini otturigha qoyghan idi.

Olimpikni bayqut qilish terepdarliri köp

Gérmaniyide neshirdin chiqidighan "dunya" géziti tor bétining 3 - ayning 16 - künidiki melumatigha asaslan'ghanda, tibettiki namayishning qanliq basturulushi tüpeyli, 2008 - yilliq béyjing olimpik musabiqisini gérmaniye hökümitining bayqut qilish toghrisida qaytidin omumi ray sinash élip bérilghan.

„Gérmaniye hökümiti béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishi kérekmu?" témisida élip bérilghan bu ray sinashqa minglighan kishiler awaz qatnashturghan. Gerche tibetliklerning rohani dahisi dalay lama béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilish terepdari bolmisimu. Lékin tibet yashlar herikiti teshkilati we her qaysi döletlerdiki tibet herikiti teshkilatliri béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilish pa'aliyetlirini uzundin buyan qanat yaydurup keldi. Gérmaniyining hakimiyet ishlirigha qatnishiwatqan yéshillar partiyisi we sotsiyal démokratlar partiyisidin ibaret chong partiyilerning yuqiri derijilik rehberliri arisidimu, béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishni teshebbus qilidighanlar az emes idi.

Ular xitaydiki insan heqliri depsendichilikining barghansiri yuqiri derijige chiqiwatqanliqi, xitay hökümitining dunya jama'iti we döletlirining agahlandurushlirigha qulaq yopuruwélip, özining mustebit siyasitini dawam qiliwatqanliqini asas qilip turup, xitayning olimpik ötküzüsh salahiyitini ret qilip kelgen. Uning üstige, gérmaniyide ölke bashliqliri arisidimu dalay lamagha murut bolghanlar köp. Dunya jama'itining küchlük diqqitini tartip kéliwatqan, pütkül xelq`ara metbu'atlarning jiddiy bir axbarat témisi süpitide keng teshwiq qiliniwatqan tibettiki qanliq weqening téxi axiri chiqmighan bir dewirde yolgha qoyulghan bu ray sinash pa'aliyiti, bolupmu dalay lamaning muritlirining sani alahide köp bolghan gérmaniyide hökümet üchün bésim peyda qilishi éniq idi.

Ray sinash netijisi

Ray sinash netijisi "gérmaniye hökümiti béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishi kérekmu?" dégen témidiki ray sinash netijisige asaslan'ghanda, %41 kishi gérmaniye hökümitidin béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishni telep qilish terepdari bolghan. Ular gérmaniye hökümiti béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishi kérek. Gérmaniye hökümitining xitaydiki insan heqliri depsendichilikige süküt qilishi we qarap turushini yolluq emes, dep hésablighan. Yene %15 kishi gérmaniye hökümitining béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilishigha qoshulghan.

Lékin bu heriketni gérmaniye özi yalghuz emes, belki yawrupa birlikige eza bolghan barliq döletler qatnashqan ehwal astida ular bilen birge élip bérishni teshebbus qilghan. %20 Kishi bolsa tibet mesilisige olimpik mesilisini arilashturiwalmasliqni teshebbus qilghan. Yeni, kishilik hoquq mesilisi bilen olimpikni bir gewde qiliwalmasliqni tekitligen. %23 Kishi bayqut qilmasliq terepdari bolghan. Démek, hazirghiche bolghan ray sinashta bayqut qilish terepdarlirining nisbiti %56 tin ashqan bolup, aran %23 kishi ret qilghan.

Közetküchiler tibette bashlan'ghan bu qarshiliq herikitining pütkül xitaygha tesir körsitishi mumkinlikini perez qilishmaqta. Xitayning tibettiki qattiq qol basturushi keltürüp chiqarghan naraziliqlarning xelq'arada xitaygha qarshi ünümlük bir omumi tedbirni wujutqa keltürüshtin saqlan'ghili bolmaydighanliqini hem ilgiri sürüshmekte. (Ekrem)