Xitay we Uyghur élidiki muhit we ichimlik su éghir derijide bulghanmaqta


2006.03.20

Amérika birleshme agéntliqining yéqinda bergen xewiridin melum bolushiche, xitay dölet muhitni qoghdash bash idarisining bashliqi pen chu yéqinda amérika géziti muxbirining ziyaritini qobul qilghanda shuni ashkarilidiki, xitayda hazir paskina su istimal qiliwatqan déhqan a'ilisining sani 340 milyondin ashqan bolup, bultur 11 ‏- ayghiche bolghan ariliqta, xitayda jemi 70 qétimdin artuq derya ‏- éqin bulghinish weqesi yüz bergen.

Xitay dölet muhitni qoghdash bash idarisi bashliqi pen chuning melum qilishiche, xitayda hazir muhit mesilisi heqiqeten bir krizisqa aylan'ghan, bolupmu su menbesi krizisi téximu baldur yétip kelgen. Pen chuning bildürüshiche, eger xitay tereqqiyati kelgüsi 15 yil ichide yenila mushu qélipta dawamlashsa, xitaydiki muhitning bulghinish derijisi hazirqi halitini 4 hesse qatlaydiken.

Muhitning bulghinishi hazirqidek dawamlashsa kelgüside insan yashash mumkin emes

Xitaydiki muhit mesilisige ezeldin köngül bölüp kéliwatqan amérikida turushluq xitay ziyaliysi jin yi ependi xitay dölet muhitni qoghdash idarisi bashliqi pen chuning muhit heqqide qilghan sözige baha bérip "xitaydiki muhitning bulghinish haliti heqiqeten pen chu ependi dégendek, hetta uning déginidinmu éghir bolmaqta. Chünki mushundaq dawamlishiwerse, kelgüside xitaydiki muhitta insanning yashiyalishi mumkin emes" dep körsetti.

Amérika wérjinya ishtatidiki xelq'ara xitay muhit fondi jem'iyitining bashliqi xé ping xitaydiki suning bulghinish mesilisi heqqide toxtilip, mundaq dédi:

"Bundin ilgirimu xitaydiki yer asti suning éghir derijide bulghiniwatqanliqi heqqide mexsus melumatlar bérilgen. Mesilen muhitni asrash idarisining melum qilghinidek, hazir xitayda yer asti suning 90% i pütünley bulghinip bolghan. Hemmimizge ayanki yer asti su bir ‏- ikki kün ichide bulghinip ketmeydu. Uning bügünki derijide bulghinip kétishige uzun muddet waqit kétidu. Démek biz buni iqtisadning muhitqa bolghan biwaste tesiri dep qarisaq bolidu "

Uyghur élidiki ehwalmu nahayiti éghir

Xitaydiki muhit we suning bulghinish ehwali Uyghur élidimu oxshashla eks etmekte. Mesilen Uyghur élidiki muhit mesilisi heqqide tetqiqat élip bériwatqan Uyghur ziyaliysi sadiq ependi ürümchidiki michü'en deryasini misalgha élip, Uyghur élidiki deryalarning köp sandikisining bulghinip kétiwatqanliqini hemde bundaq bolushi etraptiki toqumichiliq fabrikiliridin chiqqan boyaq sulirining biwaste deryalargha töküliwatqanliqi qatarliq seweblerdin ikenlikini melum qildi.

Ziyaritimizni qobul qilghan muhit mutexessisi sadiq ependi sözide yene hazir Uyghur élidiki yézilarda ichimlik suning intayin éghir derijide bolghan'ghanliqini hetta bu suning déhqanchiliqqa ishlitishkimu bolmaydighan derijige yétiwatqanliqini körsetti.

Xitay shinxu'a agéntliqining xitaydiki muhit we suning bulghinish ehwali heqqide bergen melumatida ashkarilishiche, 1969 ‏- yilidin bashlap ta yéqin'gha qeder, gu'angdung ölkisining saw gü'en dégen yéridiki sangba isimlik bir kentte, etraptiki muhitning bulghinishi bilen, ichimlik su intayin éghir derijide bulghan'ghan bolup,uni istimal qilghan mezkur kenttiki déhqanlarning az dégende 10 % i rak késilige giriptar bolup, hayatidin ayrilghan. Bu kentte téxi bu yil 2 ‏- ayda yéngi su ambiri qurulghan bolup, déhqanlarning pakiz su ichish éhtimali emdila emelge ashqan. (Méhriban)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.