Uyghur we tibetler prézidént bushni xitaygha bésim ishlitishke chaqirdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika prézidént jorji bush kéler hepte jenubiy koriyide chaqirilidighan asiya - tinch okyan iqtisadi hemkarliq teshkilatining bashliqlar yighinidin kéyin xitayni ziyaret qilidu.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi kong chü'en, prézidént bushning ziyariti 19 - noyabirdin 21 - noyabirghiche dawamlishidighanliqini bildürgen. Her ikkila terep hazirghiche prézidént bushning ziyaret küntertipi we söhbet témisi toghrisida ilgirligen halda melumat bermidi.

Amérika dölet xewpsizlik meslihetchisi stapan xardléyning eskertishiche, aq saray prézidént bushning ziyariti toghrisida peyshenbe küni axbarat élan qilidiken. U, düshenbe küni radi'omizgha hazirche ziyaret toghrisida melumat bilen teminleshni ret qildi.

Rabiye qadir: prézidént bush xu jintawgha Uyghurlar mesilisi otturigha qoyushi kérek

Kishilik hoquq mesilisi amérika prézidéntliri xitayni ziyaret qilghanda da'im tekitlinidighan en'eniwi téma. Prézidént bush xitay ziyaritini bashlash harpisida xelq'ara teshkilatlar, Uyghurlar we tibetlerning erkinlik heqqidiki chaqiriqigha duch kelmekte. Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir, düshenbe küni prézidént bushning xitay rehberliri bilen söhbetke olturghanda, Uyghurlarning sözlesh erkinliki we teb'iy bayliqigha özlirini ige qilishni otturigha qoyushni telep qildi.

Rabiye qadir xanimning eskertishiche, u prézidént bushning ziyariti munasiwiti bilen amérika tashqi ishlar ministirliqigha Uyghurlarning kishilik hoquqigha da'ir teleplerni sunidiken. U, Uyghurlarning weziyiti heqqide toxtilip, Uyghur aptonom rayonini " shekli özgergen türme" dédi.

Lodi gyari: dala lamaning meqsidi xitayni parchilash emes

Tibetler bolsa prézidént bushning xitay rehberliri bilen uchrashqanda tibet mesilisini otturigha qoyushni telep qilmaqta.

Düshenbe küni amérika paytexti washin'gton'gha yétip kelgen tibet rohani dahisi dalay lama, bu yerdiki 10 künlük ziyariti jeryanida prézidént bush we amérika dölet mejlisidiki zatlar bilen uchrushidu.

Dalay lamaning wekili lodi gyari, tibet rohani dahisining washin'gtondiki ziyariti heqqide toxtilip, " men shuni éytalaymenki , dalay lama bu yerge xitayni parchilash yaki uni tenqidlesh üchün kelmeydu. Uning bu yerge kélishidiki meqsidi, xitay bilen alaqe qilish, xitayning muqimliqini qoghdashqa yardem bergüchi kishi bolushni ümid qilish," deydu.

Lodi gyarining tekitlishiche, dalay lama ziyaret jeryanida prézidént bush, amérika tashqi ishlar ministiri we dölet mejlisining ezalirigha bu ümidini yetküzidiken. U, "dalay lama bu pursettin paydilinip , prézidént bushqa xitay rehberliri bilen uchrashqanda özining tibet mesilisini hel qilish semimiyiti we wedisini yetküzüp qoyushni yene bir qétim hawale qilidu " dédi.

Xitay elchixanisi: dalay lamagha tutqan siyasitimiz özgermidi

Gerche dalay lama musteqilliqtin waz kechkenlikini jakarlighan bolsimu, emma xitay hökümiti dalay lamagha tutqan siyasitide özgirish bolmighanliqini tekitlimekte.

Xitayning washin'gtonda turushluq elchixanisining bayanatchisi chu mawming, " 14 - dalay lama noqul diniy zatla emes, u bir siyasi sergerdan," deydu. U, bu sözlerni amérika awazi radi'osigha tekitligen.

Chu mawming, "jonggo hökümiti dalay lamaning her qandaq dölette bölgünchilik qilish herikiti bilen shughullinish, döletning birlikige buzghunchiliq qilish yolida siyasi heriket élip bérishigha qarshi turidu. Jonggo hökümiti her qandaq döletning herqandaq namlarda bolushtin qet'iy nezer, dalay lamani ziyaretke teklip qilishigha yaki uning bilen uchrushishigha qarshi turidu," deydu.

En'eniwi ixtilaplarda bösüsh xaraktirlik ilgirlesh bolushi natayin

Közetküchiler, prézidént bushning ziyariti jeryanida xitay - amérika otturisidiki teywen mesilisi, kishilik hoquq we diniy erkinlik qatarliq en'eniwiy ixtilaplarda bösüsh xaraktérlik ilgirilesh bolushi natayin, dep qarimaqta. Uning üstige bushning ziyariti xitay - amérika munaswiti soda - iqtisadi, pul - mu'amile we herbiy ishlarda jiddiy sinaqlargha duch kéliwatqan mezgilge toghra kelmekte. Amérika dölet mudapi'e ministiri donald ramsfild yéqinda xitayni ziyaret qilghanda, béyjing da'iriliridin xitay herbiy ishlar tereqqiyatining ashkariliq derijisini yuqiri kötirishni telep qilghan. Gerche ikki terep düshenbe küni toqulma buyumlar éksport mesilisi boyiche kélishim hasil qilish basquchigha kélip qalghanliqini jakarlighan bolsimu, emma xelq pulining qimmiti we eqliy mülük hoquqini qoghdash qatarliq mesililerdiki ixtilabi yenila mewjut. (Erkin)