Җорҗ буш олимпик мурасимиға барғанда хитайниң кишилик һоқуқ мәсилисини оттуриға қойиду

• Мухбиримиз шөһрәт һошурниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка президенти җорҗ буш түнүгүн йәни пәйшәнбә күни ақсарайда өткүзүлгән ахбарат елан қилиш йиғинида олимпик мәзгилидики хитай зиярити үстидә тохталди. AFP Photo

Америка президенти җорҗ буш түнүгүн йәни пәйшәнбә күни ақсарайда өткүзүлгән ахбарат елан қилиш йиғинида олимпик мәзгилидики хитай зиярити үстидә тохталди. Зияритиниң пәқәтла тәнһәрикәт мусабиқисини тамаша қилишни мәқсәт қилидиғанлиқини чүшәндүргән җорҗ буш, мурасимға барғанда, хитайдики инсан һәқлири мәсилисини тәкитләйдиғанлиқини билдүргән.

Әлән борк: " буш путбол һәвәскарила әмәс, у бир президент"

Сәйшәнбә күни хитай ташқи ишлар министири яң җйечи билән америка ташқи ишлар министири кандилиза райис, икки тәрәп мунасивити һәққидә қошма баянат елан қилғандиму, райис, америкиниң инсан һәқлири мәсилисиниң икки тәрәп мунасивитидә һәр вақит муһимлиқ орнини йоқатмайдиғанлиқини әскәрткән иди. Җорҗ буш түнүгүнки сөзидә, хитайниң диний әркинлик мәсилиси үстидә тохтилип мундақ дегән: "сағлам, пүтүн, инақ бир җәмийәт дегинимиз диний әркинликкә йол қоюлған җәмийәттур." Җорҗ буш бу сөзлиридин кейин, хитайниң өз хәлқиниң диний етиқадидин әндишә қилмаслиқи керәкликини билдүргән.

Ақсарайдики әркинлик өйиниң хизмәтчилиридин әлән борк бу йил 7 ‏-январ күни вашингтон почтиси гезитидә мақалә елан қилип, җорҗ буш олимпик зияритиниң әһмийитини баян қилған. У шу мақалисидә, җорҗ бушниң олимпикни тамаша қиливатқанда ялғуз калтәктоп һәвәскари яки путбол қизиққучиси сүпитидә әмәс бәлки, америка президенти сүпитидә тамаша қилидиғанлиқини, бу сәвәбтин бушниң чоқум хитайдики инсан һәқлири вәзийитигә қарита америкиниң наразилиқини ипадилиши керәкликини; бундақ болмиғанда, бушниң олимпик зиярити, олимпикни ғәлибилик өткүзүп хәлқарада нопуз тиклимәкчи болған хитайниң түгминигә су қуюп беридиғанлиқини әскәрткән иди.

Җорҗ буш: " мәсилә оттуриға қоюшумға мән тәп тарқудәк тосалғу йоқ"

Әлән боркниң мақалисидә дейилишичә, хитайдики 40 нәпәр сиясий өктичи өткән йил мәркәзгә тәклипнамә сунған, тәклипнамидә, хитай хәлқиниң олимпиктин бәкрәк, инсан һәқлиригә еһтияҗи барлиқини оттуриға қойған. Бу тәклипнамигә имза қойғучилардин ху җя, дөләтни ағдуруш җинайити билән әйиблинип қолға елинған.

Түнүгүнки ахбарат йиғинида бир мухбир бу мәсилини җорҗ бушниң есигә салған вә ху җинтав билән көрүшкәндә бу мәсилини тилға алидиған ‏- алмайдиғанлиқини сориған. Җорҗ буш бу соалға мундақ җаваб бәргән: "бу мәсилини оттуриға қоюшта мән тәп тарқудәк бир тосақ йоқ, бәлки, бу түр мәсилиләрни ху җинтав билән сөзлишишкә пурситим бар дәп қараймән."

" Уйғур мусулманлири зәрбигә учраватиду"

Җорҗ бушниң бу сөзлирини баян қиливатқан пәйттә, америкиниң хәлқара диний әркинлик комитети баянат елан қилип, җорҗ бушни олимпик зиярити давамида, хитайдики сиясий мәһбуслар билән көрүшүшкә чақирған. Баянатта мундақ дейилгән: хитайда диний җамаәтләр қаттиқ зәрбигә учраватиду, болупму уйғур мусулманлири, тибәт буддистлири вә тизимлатмиған католик вә протистан мухлислири зулум чекиватиду.

Җорҗ буш олимпик зияритидә, хитайдин, диний паалийәтлири сәвәблик қолға елинған тибәт, уйғур вә башқа мәһбусларни шәртсиз вә дәрһал қоюветишкә чақириши керәк. Мәзкур баянатта йәнә, бушниң ибадәт үчүн диний мурасимларға қатнашқанда, хитайға беқинда черкавларға әмәс, тизимлатмиған черкавларға бериши тәвсийә қилинған. Баянатта йәнә, бушни, 12 йилдин бери пинһанда тутуп турулуватқан, тибәтниң далай лама таллиған бәнчән ламаси годин чокийниң из-дерикини елишқа чақирған.

Америкиниң сабиқ президентлиридин роналд реган, 1988 ‏-йили совет иттипақини зиярәт қилғанда, советтики 100 нәпәр сиясий өктичи билән көрүшкән, у өктичиләрниң йетәкчиси андри сахаровни горбачифқа тонуштуруп: "бу сизниң вәтәндишиңиз, шундақла хәлқиңизниң парчиси" дегән. Әйни чағда күчлүк ғулғула пәйда қилған бу көрүшүш, совет иттипақида демократик һәрикәтләрниң әвҗ елишиға қозғатқуч рол ойниған дәп қарилиду. Шуңа, бир қисим хәлқара җәмийәтләр җорҗ бушниң олимпик сәпири алдида чәтәлдики хитайға қарши өктичиләр билән көрүшүшини, олимпик мәзгилидә болса хитайдики өктичиләр билән көрүшүшини тәләп қилмақта. Бу тәләпләр арисида, җорҗ бушниң олимпик сәпири алдида рабийә қадир ханимни қобул қилишиму бар. (Шөһрәт һошур)