Jorj bush olimpik murasimigha barghanda xitayning kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyidu


2008.02.29

BUSH-PRAGUE-200.jpg
Amérika prézidénti jorj bush tünügün yeni peyshenbe küni aqsarayda ötküzülgen axbarat élan qilish yighinida olimpik mezgilidiki xitay ziyariti üstide toxtaldi. AFP Photo

Amérika prézidénti jorj bush tünügün yeni peyshenbe küni aqsarayda ötküzülgen axbarat élan qilish yighinida olimpik mezgilidiki xitay ziyariti üstide toxtaldi. Ziyaritining peqetla tenheriket musabiqisini tamasha qilishni meqset qilidighanliqini chüshendürgen jorj bush, murasimgha barghanda, xitaydiki insan heqliri mesilisini tekitleydighanliqini bildürgen.

Elen bork: " bush putbol heweskarila emes, u bir prézidént"

Seyshenbe küni xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen amérika tashqi ishlar ministiri kandiliza rayis, ikki terep munasiwiti heqqide qoshma bayanat élan qilghandimu, rayis, amérikining insan heqliri mesilisining ikki terep munasiwitide her waqit muhimliq ornini yoqatmaydighanliqini eskertken idi. Jorj bush tünügünki sözide, xitayning diniy erkinlik mesilisi üstide toxtilip mundaq dégen: "saghlam, pütün, inaq bir jem'iyet déginimiz diniy erkinlikke yol qoyulghan jem'iyettur." Jorj bush bu sözliridin kéyin, xitayning öz xelqining diniy étiqadidin endishe qilmasliqi kéreklikini bildürgen.

Aqsaraydiki erkinlik öyining xizmetchiliridin elen bork bu yil 7 ‏-yanwar küni washin'gton pochtisi gézitide maqale élan qilip, jorj bush olimpik ziyaritining ehmiyitini bayan qilghan. U shu maqaliside, jorj bushning olimpikni tamasha qiliwatqanda yalghuz kaltektop heweskari yaki putbol qiziqquchisi süpitide emes belki, amérika prézidénti süpitide tamasha qilidighanliqini, bu sewebtin bushning choqum xitaydiki insan heqliri weziyitige qarita amérikining naraziliqini ipadilishi kéreklikini؛ bundaq bolmighanda, bushning olimpik ziyariti, olimpikni ghelibilik ötküzüp xelq'arada nopuz tiklimekchi bolghan xitayning tügminige su quyup béridighanliqini eskertken idi.

Jorj bush: " mesile otturigha qoyushumgha men tep tarqudek tosalghu yoq"

Elen borkning maqaliside déyilishiche, xitaydiki 40 neper siyasiy öktichi ötken yil merkezge teklipname sun'ghan, teklipnamide, xitay xelqining olimpiktin bekrek, insan heqlirige éhtiyaji barliqini otturigha qoyghan. Bu teklipnamige imza qoyghuchilardin xu jya, döletni aghdurush jinayiti bilen eyiblinip qolgha élin'ghan.

Tünügünki axbarat yighinida bir muxbir bu mesilini jorj bushning ésige salghan we xu jintaw bilen körüshkende bu mesilini tilgha alidighan ‏- almaydighanliqini sorighan. Jorj bush bu so'algha mundaq jawab bergen: "bu mesilini otturigha qoyushta men tep tarqudek bir tosaq yoq, belki, bu tür mesililerni xu jintaw bilen sözlishishke pursitim bar dep qaraymen."

" Uyghur musulmanliri zerbige uchrawatidu"

Jorj bushning bu sözlirini bayan qiliwatqan peytte, amérikining xelq'ara diniy erkinlik komitéti bayanat élan qilip, jorj bushni olimpik ziyariti dawamida, xitaydiki siyasiy mehbuslar bilen körüshüshke chaqirghan. Bayanatta mundaq déyilgen: xitayda diniy jama'etler qattiq zerbige uchrawatidu, bolupmu Uyghur musulmanliri, tibet buddistliri we tizimlatmighan katolik we protistan muxlisliri zulum chékiwatidu.

Jorj bush olimpik ziyaritide, xitaydin, diniy pa'aliyetliri seweblik qolgha élin'ghan tibet, Uyghur we bashqa mehbuslarni shertsiz we derhal qoyuwétishke chaqirishi kérek. Mezkur bayanatta yene, bushning ibadet üchün diniy murasimlargha qatnashqanda, xitaygha béqinda chérkawlargha emes, tizimlatmighan chérkawlargha bérishi tewsiye qilin'ghan. Bayanatta yene, bushni, 12 yildin béri pinhanda tutup turuluwatqan, tibetning dalay lama tallighan benchen lamasi godin chokiyning iz-dérikini élishqa chaqirghan.

Amérikining sabiq prézidéntliridin ronald régan, 1988 ‏-yili sowét ittipaqini ziyaret qilghanda, sowéttiki 100 neper siyasiy öktichi bilen körüshken, u öktichilerning yétekchisi andri saxarowni gorbachifqa tonushturup: "bu sizning wetendishingiz, shundaqla xelqingizning parchisi" dégen. Eyni chaghda küchlük ghulghula peyda qilghan bu körüshüsh, sowét ittipaqida démokratik heriketlerning ewj élishigha qozghatquch rol oynighan dep qarilidu. Shunga, bir qisim xelq'ara jem'iyetler jorj bushning olimpik sepiri aldida chet'eldiki xitaygha qarshi öktichiler bilen körüshüshini, olimpik mezgilide bolsa xitaydiki öktichiler bilen körüshüshini telep qilmaqta. Bu telepler arisida, jorj bushning olimpik sepiri aldida rabiye qadir xanimni qobul qilishimu bar. (Shöhret hoshur)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.