Gérmaniye metbu'atida xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasiti: maymun oyuni

2005 – Yili 7 – dékabir küni, xelq'ara kechürüm teshkilatining bash katipi barbara xanimning bérlinda chaqirilghan bir yighinda, gérmaniye hökümitini chéchenistan we xitaydiki insan heqliri mesilisige köngül bölüshke agahlandurghanliqi "jenubiy gérmaniye géziti" de élan qilin'ghan idi hemde 2005 – yili 13 – dékabir "milletler öyi" namliq teshkilat landshut rayonida ilmiy muhakime yighini ötküzüp, xitaydiki insan heqlirining depsende qilinish hadisilirini qattiq eyibligen idi.

2005 – Yili 19 – dékabir küni "landshut kündilik géziti" xitaygha qarshi bir maqale élan qildi. Bu maqaligha "maymun oyuni" dégen namni bash téma qilip qoyghan bolup, uning astigha " xitay - insan heqliridin xali derijidin tashqiri küch!" dégen qoshumche mawzuni serlewhe qilghan. Bu maqale, hazirgha qeder gérmaniye metbu'atida xitaygha qarshi eng keskin we ashkare pikir bayan qilghan maqale bolup hésablinidiken.

"Toxuni boghuzlap, maymunni qorqutush"

Maqalide, xelq'ara insan heqliri teshkilatidin pétir müller ependi, dunya Uyghur qurultiyi rehberliridin ablikim idris ependi we xitay démokratliridin xeyri wu ependi qatarliqlarning doklatlirigha asasida, xitaydiki insan heqlirining depsende qilinish hadisilirini mundaq teswirligen:

Xitayda her yili 10 mingdin artuq adem ölümge höküm qiliniwatidu. Xitaylar sherqiy türkistanda höküm élan qilish yighinini chong ammiwi meydan yaki tenterbiye meydanlirida nechche on minglighan puqralarni mejburi yighip ötküziwatidu. Höküm élan qilip bolghandin kéyin, mehbuslarni pütün sheherni aylandurup sazayi qilidu. Andin ularni sheher sirtidiki chöllüklerge apirip, miltiq bilen étip öltüridu. Bu xitaylarning ata sözige bina'en "toxuni boghuzlap, maymunni qorqutush" dep atilidu.

Maqalide yene mundaq dégen: atidighan chaghda, ikki neper saqchi ikki teripidin tutup turidu. Birsi bir qedem yiraqliqtin atidu. Mehbus ölgendin kéyin, uni haywanni tepkendek tépidu. Andin etrapta saqlap turghan doxtur mashinisi kélip, aldin bergen zakasqa bina'en, ölgüchining ich ezayini sughuriwalidu.

Öltürülgenlerning ezaliri éliwélinidu

Maqalide bu heqte yene mundaq dégen: "sherqiy türkistandiki Uyghurlar arisida uruq – tuqqanlar we dostlar her küni bir biri bilen xoshliship turidu. Chünki, ular etigini öydin chiqip ketse, kechliri qaytip kélish – kélelmeslikini bilmeydu. Uyghurlar arisidiki nahayiti az sandiki teleylik mehbuslarning jesitila a'ilisige qayturup bérilidu. Adette, nurghun jesetler iz – déreksiz ghayip bolup kétidu. A'ilisige qayturup bérilgen jesetlerningmu bezisinig yüriki, bezisining böriki, yene bezisining bashqa nazuk ich ezaliri aldin sughuriwélin'ghan bolidu. Ejeplinerliki, bu ölüklerning köp qismigha meqsetlik halda zeherlik chékimlik urulghan bolidu. Hökümet da'iriliri ularni zeherlik chékimlik tüpeylidin ölgen, qilip körsitidu.

Mezkur maqalide, sherqiy türkistanning tibetke oxshashla 1949 – yili xitaylar teripidin ishghal qiliwélin'ghan rayon ikenlikini eskertken.

Maqalida yene, xitay kommunistik partiyisining puxralar üchün nahayiti qorqunuchluq bir mexluq ikenlikini delilligen. Kommunistik partiyige qarshi pikir qilishning mumkin emesliki otturigha qoyulghan. Herqandaq bir naheqchiliqqa qarshi turush, xitay kommunistik partiyisige qarshi turush bolup hésablinip, éghir jazagha tartilidighanliqi séhirlen'gen. Xitaylarning yalghuz sherqiy türkistandiki Uyghurlarnila emes, belki gherb elliride yashawatqan Uyghurlarnimu türlük tehditlerni sélip qorqutiwatqanliqini, ularning a'ile – tawabi'atlirigha qattiq bésim qiliwatqanliqini bayan qilghan.

Qiynash mehbuslarni ölüwélishqa mejbur qilmaqta

Mezkur maqalida alahide diqqetni chekidighan bir nuqta, xitay we sherqiy türkistan türmiliridiki jinayetchilerning échinishliq halidur.

Maqalida eynen halda mundaq déyilgen: gherb ellirige ekilip sétiliwatqan mallarning köp qismi xitay türmilirida we ish yéshigha toshmighan ösmür balilar teripidin ishliniwatidu. Gherblikler bu mallarni cheklishi kérek. Xitay we sherqiy türkistandiki jinayetchiler uzun muddet yalghuz solap qoyulidu. Künige 16 sa'ettin ishlitilidu we xalighanche urulidu. Hetta turmida öltürülidu. Ularning mingisini yuyush, ghururini yoqitish üchün qollan'ghan charilirining wehshiliki, nurghun mehbuslarni özini öltüriwélishqa mejbur qilmaqta.

Maqalida yene, sherqiy türkistanning yéza – qishlaqlirigha qeder doxtur mashinisining charlap yüridighanliqi, pilanliq tughut siyasitini ijra qilidighan bu mashinilarning hetta 9 ayliq bolghan bowaqlarnimu dézinféksiyesiz saymanlar bilen élip tashlaydighanliqi we hamilidar ayallarni bir ömür tughalmas qiliwétidighanliqi chüshendürülgen.

Maqalining axirida mundaq déyilgen: bu xil naheqchiliqlarni xitaygha barghan gherblikler bayqiyalmaydu. Chünki ularning etrapi xitay da'iriliri teripidin qorshiwélin'ghan bolidu. Ular ishning heqiqitini eynen bilish imkanigha érishelmeydu. Ular peqet jem'iyetning sirtqi yasalma qiyapitinila körüp qaytip kélidu. (Ekrem)