Хитайда пул тепишниң койидики әмәлдарлар сани барғансери көпәймәктә


2005.08.15

Йеқинда, бейҗиңда нәшр қилинидиған "заман һәптилик жорнили" да, "хитай әмәлдарлириниң йигирмә йилдин буян, пул тепиш йолида меңиватқанлиқи һәққидики әслимә" дегән темида мәхсус мақалә елан қилинди.

Үч қетимлиқ долқун

Мақалидә " хитай әмәлдарлири сода ишлириға берилип, пул тепиш билән мәшғул болуш җәрянида 3 қетимлиқ долқунни баштин кәчүргән, йәни биринчи қетимлиқ долқун 1980 - йилларда башланған. У чағ ислаһат елип беришниң дәсләпки мәзгили болуп, әмәлдарлар пәқәт түзүлмә ичидә төвәндики кархана вә завутларға берип алаһидә хизмәт орнида ишләп, алаһидә етибарларға еришкән. Иккинчи қетимлиқ долқун 1990 - йилларниң бешида башланған болуп, дең шавпиңниң җәнубни зиярәт қилиши билән тәң, бир қисим әмәлдарлар хизмәт стажини сақлап туруп, вақитлиқ сода ишлириға берилип, пул тепиш билән мәшғул болған. Бу җәрянда, әгәр улар бирәр тосқунлуққа учриса, дәрһал өз хизмәт орниға қайтип келивалған. 3 - Қетимлиқ долқун 2000 - йилидин буянқи вақит болуп, бу җәрянда пул тепиш билән мәшғул болуватқан әмәлдарларниң көп қисми хизмитидин истипа бәргән яш вә қабилийәтлик кишиләр болуп һесаблиниду. Улар хизмәттин истипа бәргәндин кейин, шәхси карханиларда ишләп, өз алдиға игилик тиклигәнләр" дәп көрситилгән.

"Синипий көрәш" туйғуси йоқалған

Нйо-йорктики "бейҗиң баһари жорнили" ниң мәсули, хитай демократи шөвей әпәнди 20 нәччә йилдин буян хитайда давамлишип келиватқан бу хил һоқуқтин пайдилинип, содиға берилип, пул тепиш билән болуватқанлиқидики сәвәбләр һәққидә тохтилип мундақ анализ қилип мундақ деди:

" 80 - Йилларниң бешида, дең шавпиңниң ишикни ечиветиш арқилиқ елип барған ислаһат һәрикити җәрянида, қаримаққа хитайда бир хил дуняға йүзлиништәк илгириләш болғандәк қилғини билән, әмәлийәттә бу хил ислаһат елип берилиш билән бир вақитта, инсан хусусийитидики аҗизлиқларму пүтүнләй ашкариланған. Чүнки мав зедоң дәвридә, кишиләр һөкүмәт үчүн қулдәк ишләп, уларниң инсаний характери пүтүнләй бастурулған. Дең шавпиң дәвригә кәлгәндә, ислаһат елип бериш билән бир вақитта, нурғунлиған капитализмға аит нәрсиләр җәмийәттә тәсир көрситишкә башлиған, узундин буян бесим астида қалған инсан туйғуси бирдинла ойғанған.

Һәммила адәм пулни һәммидин үстүн көридиған болуп, хәлқ арисида, илгирики " алға" дегән шуар " пулға " дәп атилидиған болған. Бу хил әһвал та һазирғичә давамлишип кәлмәктә. Дәсләптә бир қисим хизмити йоқ яки түрмидин қоюп берилгәндин кейин хизмәтсиз қелип, кәмситишләргә учриған мәһбуслар шәхси тиҗарәт билән шуғулланған болуп, кейин улар ойлимиған йәрдин, бирдинла бейип кетип, пули әң көп адәмләргә айланған. Бәзилири һәтта компартийә әмәлдарлиридинму бәкрәк баяшат турмушқа еришкән. Буни көргән хитай әмәлдарлириниң ичи қиззип, идийисидә түп өзгиришләр болған. Улар үчүн коммунизм, марксизм, мав зедоң идийиси дегәндәкләрниң һәммиси ялған болуп, көзигә пәқәт пулдин башқиси көрүнмигән. Улар һәтта синипий көрәштинму қорқмайдиған болуп, "заман өзгәрди, немила қилсақ йоллуқ" дегән идийә билән, бир - бирләп пул тепишниң ғемини йийишкә башлиған".

Һоқуқтики вақтидики мунасивәтлиридин пайдиланған

Шө вей әпәнди сөзидә, содиға берилип, пул тепишниң койида болуватқан әмәлдарлар саниниң барғансери көпийишидики сәвәбләр һәққидә тохтилип " бундақ болуши, улар һоқуқ тутуш мәзгилидә нурғун мунасивәтлик йолларни билип болған, шуңа, улар гәрчә кейинки вақитларда, рәһбәрлик орнида ишлимисиму, уларниң йәнила нурғун әмәлдар болуп ишләватқан дост - бурадәрлири бар, улар бу хил қатму -қат мунасивәтләр түпәйлидин, һәрхил қанунсиз йоллар арқилиқ йәни хошамәтчилик қилиш, хиянәт қилиш, һаянкәшлик қилиш вә баҗдин қечиш дегәндәк қилмишлар арқилиқ раса бейиған һәмдә бу хил йоллар арқилиқ бейиватқан әмәлдарлар саниму барғансери көпәйгән" деди.

Қанунсиз бейиған әмәлдарлар чәткә қачмақта

Хитай демократи шйө вей әпәнди сөзидә йәнә, бүгүнки күнгә кәлгәндә, һоқуқидин пайдилинип шундақла содиға берилип, қанунсиз йоллар арқилиқ нурғун пулға игә болған хитай әмәлдарлириниң америка қатарлиқ дөләтләргә қечип чиқип, көпләп өй вә аптомобилларни сетивелип, ишлимәй оңда йетип яшаватқанлиқини тәкитләп мундақ деди:

"Һазир көплигән хитай әмәлдарлири түрлүк йоллар арқилиқ хиянәт қилип тапқан пуллирини елип, америка қатарлиқ дөләтләргә қачқун болуп кәлмәктә. Мәсилән, шен җин, гуаңдуң, фу җйән қатарлиқ җайлардин қечип кәлгән хитай тизимликидики қачқунлар наһайити көп. Улар америка қатарлиқ дөләтләргә қечип чиққандин кейин, көплигән өй вә аптомобилларни сетивалди, уларниң турмуш шараити интайин үстүн болғини билән, сапаси төвән болғанлиқтин, пулниң күчи билән, һәрхил болмиғур ишлар билән шуғулланмақта". (Меһрибан)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.