Dalay lama we uning kanada ziyariti

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada bash ministiri stéphen xarper xitay hökümitining qarshi turushigha qarimay ziyaretke kelgen tibetning sürgündiki siyasiy we diniy dahisi dalay lama bilen körüshti. Bu kanada bash ministirining hökümet orginida tunji qétim dalay lama bilen resmiy körüshüshi bolup hésablinidu.Xitay da'iriliri kanadani bu körüshüsh kanada ‏- xitay munasiwetlirige ziyan yetküzidu,dep agahlandurdi.

Tunji qétim ötküzülgen eng yuqiri derijidiki söhbet

Dalay lama körüshüshte kanadaning öz‏- ara hörmet qilish asasigha qurulghan inaq birlikining milletler toqunushi boluwatqan döletler üchün örnek bolidighanliqini tilgha aldi. Dalay lamani parlaménttiki ishxanisida kütüwalghan stéphen xarper: sizning kanada puqrasi salahiyiti bilen tunji qétim kanadagha kelgenlikiningizni qarshi alimen. Sizge kichikkine sowgha béreligenlikimdin özümni intayin xoshal hés qilimen, dédi.

40 Minut etrapida dawamlashqan bu körüshüshte ikki rehber kishilik hoquq mesilisi, tibetning tarixi we tibet xelqining tartiwatqan külpetliri heqqide toxtaldi. Stéphen xarper dalay lamagha kanadaning simwoli chüshürülgen xada teqdim qilghan bolsa, dalay lama tibetning en'eniwiy xadasini stéphen xarpergha sowgha qildi.

Körüshüshte dalay lama kanadaning köp menbelik medeniyitini medhiyilep: méningche xitay rehberliri méning pa'aliyitimdin guman qilishning ornigha kanadaning öz ‏-ara hörmet qilish asasigha qurulghan inaq birlikini öginishi kérek,dédi.

Dalay lama yene : men ezeldin kanadagha qayilmen. Kanadada köp menbelik milletlerning medeniyet we en'enilirining birlikte mewjut bolup turushi, bolupmu yerlik milletlerning birinchi millet,dep alahide atilishi méni zoqlanduridu,‏- dédi. U yene, mesililerni gheyri zorawanliq yoli bilen hel qilishning eng toghra yol ikenlikini eskertti.

Kanada bash ministiri stéphen xarper bolsa, burunqi libéral partiye hökümiti mezgilide kanadaning xitay bilen bolghan sodigha heddidin artuq ehmiyet bérip, kommunistik tüzümdiki xitaygha nisbeten kishilik hoquqqa hörmet qilish heqqide yéterlik derijide bésim ishlitilmigenlikini tilgha aldi.

Dalay lama yene, kanada bash walisi micha'élle jé'an we kanada parlaméntidiki üch chong öktichi partiyining rehberliri bilenmu ayrim-ayrim halda körüshti.

Bu körüshüshning simwolluq menisi chongqur

Dalay lamaning bu qétimqi ziyaritini bes-beste xewer qilghan kanada metbu'atliri,ikki rehberning körüshüshidiki qa'ide-yosunlarning simwolluq menisining emeliy menisidin halqip ketkenlikini yeni xitay teripidin bölgünchi unsur, dep eyiplen'gen dalay lamaning kanada bash ministiri teripidin hökümet orginida resmiy kütiwélin'ghanliqigha alahide diqqet qildi.

Kanada axbarat agéntliqining xewirige qarighanda, kanadaning köp menbelik medeniyet ministiri jéson kénney bu uchrishishni tarixiy xaraktérlik uchrishish,dep bahalighan. Bu dalay lamaning 6 - qétim kanadani ziyaret qilishi bolup, kanada awam palatasi bultur 6-ayda uninggha kanadaning pexri puqraliq salahiyitini bergenidi.

Stéphen xarper buning bilen amérika prézidénti jorj bush we gérmaniyining bash ministiri an'géla markéldin kéyin dalay lama bilen hökümet orginida resmiy körüshken 3 - gherb döliti rehbiri dégen namghimu érishti.

Bu körüshüsh xitayning oghisini qaynatti

Xitay hökümiti dalay lamaning kanada ziyaritining küntertipi élan qilin'ghandin kéyin, bu ziyaretni bikar qilish we héch bolmighanda kanada rehberlirining uning bilen körüshmesliki heqqide kanada hökümitige bésim ishletken. Xitayning kanadadiki bash elchixanisining bayanatida: hökümitimiz dalay lamaning kanada ziyariti heqqide kanada terepni köp qétim agahlandurdi. Biz kanada hökümitini dalay lamaning bölgünchilik mahiyitini tonup yétishke hemde xitayning bu mesilidiki jiddiy meydanigha estayidil mu'amile qilishqa, dalay lamaning kanadadiki xitayni parchilash pa'aliyetlirige yéshil chiraq yéqip bermeslikke we xitay ‏- kanada munasiwetlirige ziyan salidighan heriketlerde bolmasliqqa ündeymiz, ‏- déyilgen.

Stéphen xarper bilen dalay lama söhbet ötküzüwatqanda, bir qanche neper xitay kanada parlamént binasining aldida, "stéphen xarper xitaydiki bölgünchilerni qollashni toxtat" dégen xet yézilghan chong lozunka chiqirip, bu körüshüshke naraziliqini bildürgen.

Bu körüshüshni kanadaliqlar qollidi

Kanadada élip bérilghan kishilerning rayini sinash pa'aliyitining netijisige qarighanda, kanadaliqlar sodidin kishilik hoquqning mohimliqini tekitligen. Rayini sinash pa'aliyitige qatnashqan %87 kanadaliq stéphen xarper dalay lama bilen choqum körüshüshi kérek dégen bolsa, %69 kanadaliq xitay bilen bolghan soda munasiwetlerge ziyan yétishidin qet'iy nezer kanada, tibet xelqining kishilik hoquqi we erkinlik mesililirini xitay hökümitining aldigha qoyushi kérek, dep qarighan.

Emma kanada soda sahesidikiler stéphen xarperning dalay lama bilen yuqiri derijide körüshüp, xitayning achchighini keltürüshining ikki dölet otturisidiki sodigha ziyan yetküzüshidin ensirimekte.

Dalay lama bilen xitay söhbiti netijisiz

Dalay lama 80-yillarning axirliridin béri, tibetning musteqilliqidin waz kéchip,aliy aptonomiye telep qilip kelmekte. Kanada metbu'atlirining xewirige qarighanda, dalay lama bilen béyjing da'iriliri otturisida köp qétim söhbet élip bérilghan bolup, yéqinqi söhbet 2007-yili 7-ayda axirlashqanidi. Emma hazirghiche bu söhbetlerdin héchqandaq netije chiqmidi.

Tehlilchiler stéphen xarperning xitayning qarshi turushigha qarimay, dalay lama bilen körüshüshi konsérwatip hökümitining sodidin kishilik hoquq üstün turidu, deydighan izchil meydanini namayen qilidu, dep baha bermekte. Konsérwatip partiyisi bultur hakimiyet béshigha kelgendin béri, kishilik hoquq mesiliside xitaygha nisbeten qattiq siyaset tutup kelgenidi. (Ekrem)