Tibetning diniy dahisi dalay lama qalmaqistan'gha qilghan ziyaritini bashlidi


2004.11.29

Uzundin buyan tibetning diniy dahiysi dalay lamani teqezzaliq bilen kütüwatqan rusiyining qalmaqistan rayonidiki xelqler düshenbe küni uni tentene ichide kütüwaldi.

Qalmaqistan jumhuriyitidiki ahalilerning köpinchisi mongghullar bolup, ularmu tibetning lama dini asasidiki budda dinigha étiqat qilidu.

Kütiwilish teyyarliqi

dalailam.jpg

Fransiye axbarat agéntliqining düshenbe küni bergen xewirige qarighanda, qalmaqistanning merkizi élistadiki diniy jem'iyetler dalay lamaning ziyariti munasiwiti bilen pütün ahalilerdin haraq- tamakigha yéqin yolimasliqni telep qilghan hemde élistadiki barliq qimarxanilarni taqatquzghan. Buningdin sirt, yerlik hökümet da'iriliri yene dalay lama chüshidighan jaylardiki bixeterlik tedbirlirini kücheytken.

Xewerge qarighanda, dalay lamaning rusiyidiki ziyariti üch kün dawam qilidu. Dalay lamaning aldinqi qétim qalmaqistanni ziyaret qilghan waqti 1992 - yili bolup, shundin béri, rusiye hökümiti xitay bilen bolghan munasiwitining yamanlishishidin endishe qilip, dalay lamagha wiza bérishni ret qilip kelgen idi.

Dalay lama we rusiye xitay munasiwiti

Amérikining nyo-york shtatidiki xelq'ara munasiwetler mutexessisi gu wéychün xitay hökümitining ezeldin dalay lamaning rusiyini ziyaret qilishigha qarshi turup, köp qétim diplomatik yollar arqiliq, dalay lamaning rusiyige bérishigha tosqunluq qilip kelgenlikini bildürdi. Uning analiz qilishiche, bu qétim rusiyining dalay lamagha wiza bérishi, rusiye bilen xitayning munasiwitide zil bir özgirishning barliqidin dérek béridiken. U mundaq dédi:

"Dunyada néfit bahasining öre bolishi bilen, rusiye yéqinqi yillardin buyan néfit bayliqlirini ékisport qilip, xéli köp bayliq toplidi. Buning bilen diplomatiyide ilgirikige qarighanda özige téximu ishinidighan boldi. Uning üstige, rusiye xitay chégrisining sherqidiki talash tartishtiki rayonlarning igilik hoquqi mesilismu hel boldi. Yene bir tereptin, xitay rusiyidin zor miqdarda qoral sétiwalidu hemde xitayning qoral ihtiyaji barghansiri éshiwatidu. Rusiye nöwette payda-menpe'etni dengsep, dalay lamagha wiza bérishning xitay- rusiye munasiwitige anche tesir körsitelmeydighanliqigha közi yetken bolishi mumkin".

Xitay hökümitining dalay lamagha bolghan qarishi

Bu yil altinchi ayda, tibet aptonum rayonining re'isi qalmaqistan jumhuriyitini ziyaret qilghan idi. Uning bilen birlikte ziyarette bolghan xitayning moskwada turushluq bash elchisi lyu guchang yerlik metbu'atlarning ziyaritini qubul qilip, "dalay lama diniy perenjige oriniwalghan bir bölgünchi unsur. U qeyergila barmisun, némila söz qilmisun, barliq pursettin paydilinip bölgünchilik heriketliri bilen shughullinidu" dep bildürgen.

Dalay lama 2002 - yili mongghuliyini ziyaret qilghan mezgilide, yol üstide rusiyini ziyaret qilishni pilanlighan bolsimu, wiza iltimasi ret qilin'ghan. Eyni waqitta rusiye metbu'atliri, béyjing hökümitining rusiyige bésim ishlitip, eger xitay- rusiye munasiwiti ziyan'gha uchrisa, xitayning rusiyidin 3 milyard dollar qimmitidiki qoral sétiwélish pilanini bikar qilish heqqide agahlandurghanliqini bildürgen idi.

Xitay hökümitining inkasi

Rusiye tashqi ishlar ministirliqi gerche ötken jüme küni dalay lamaning ziyaritining peqet sap diniy xaraktérgha ige ikenlikini, uning héchqandaq siyasiy pa'aliyet élip barmaydighanliqini bildürgen bolsimu, xitay hökümiti rusiye hökümitining dalay lamagha wiza bergenlikige qattiq narazi bolghan. Xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing ” dalay lama bölgünchilik heriketliri bilen shughulliniwatqan bir unsur, her qandaq bir döletning dalay lamagha bölgünchilik heriketliri élip baridighan purset yaritip bérishige qarshi turimiz“ Dégen.

Mongghullarning neziride

Emma bash shtabi nyoyurktiki jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizining mes'oli enxabatu, dalay lamaning bu qétimqi qalmaqistan ziyaritining peqet budda diniy telimati élip bérishni chiqish qilghanliqini bildürüp, mundaq didi:

"Dalay lama özimu pa'aliyetlirining peqet diniy xaraktérgha igilikini éniq éytqan. Xitay hökümiti gerche uning ziyaritige alahide sezgürlük bilen qarawatqan bolsimu, biraq méning qarishimche, dalay lamaning élip baridighini pütünley diniy pa'aliyetler".

U yene, rusiyining térritoriyiside qalmaqistandin sirt yene buriyatiya we tuwa jumhuriyitidimu mongghullar nopusining köp sanliqni igileydighanliqi we xelqining köp qismining tibetning budda dinigha étiqat qilip, dalay lamani eng aliy diniy rehbiri dep tonuydighanliqini körsetti.

Xewerge qarighanda, tibetning diniy dahisi dalay lama bu qétimqi ziyaritide shundaqla buriyatiya we tuwa jumhuriyetlirinimu ziyaret qilip, budda dinidin telim béridiken. (Arzu)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.