Jorjitawn uniwérstétida Uyghur darwazchiliqigha da'ir höjjetlik filim körsitildi

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

2202-Yili 7-may küni Uyghur darwaz adil hoshur béyjingdiki jinxey kölining üstide darda mangmaqta. AFP

Ötken hepte washin'gtondiki jorjitawn uniwérsitétida "pelek shahi "témisida darwaz adil hoshur hemde Uyghurlarning darwazliq sen'iti tonushturulghan bir yérim sa'etlik mexsus höjjetlik filim körsitildi.

Höjjetlik filim körsitilishtin burun tamashibinlargha, Uyghurlarning jughrapiyilik, siyasiy hem medeniy hayati alahidilikliri qisqiche tonushturuldi. Hemde darwaz sen'itining peqet Uyghurlarda saqlinip kéliwatqan bir nechche ming yilliq tarixqa ige alahide sen'et hem maharet ikenliki sözlep ötüldi.

Mezkur höjjetlik filim amérikiliq höjjetlik filim réjissori débrax stérétmen xanim teripidin 2004 - yili söretke élin'ghan bolup, filim Uyghur darwaz mahiri adil hoshurni "Uyghurlarning qehrimani, pelek shahi, alahide maharetke ige darwaz" dep tonushturush bilen bashlandi.

Uyghur darwaz sen'iti namayan qilindi

Filimda adil hoshur qatarliq darwaz hemde Uyghur sérk artistlirining kündilik japaliq meshq qilish, sehramu -sehra bérip xelqqe oyun körsitish jeryanliri, ularning addi emma qiziqarliq, özgiche turmushi iz qoghlap söretke élin'ghandin bashqa Uyghur élining hemde Uyghurlarning heqiqiy hayati intayin ustiliq bilen gewdilendürülgen bolup, darwaz sen'iti bilen yéngi tonushuwatqan tamashibinlar Uyghurlarning bu alahide özgiche sen'itidin heyranliq hés qildi. Adil we bashqa sérk artislirining xeterlik simda bimalal maharetlerni körsitishi ularni hayajan'gha saldi.

Bezi amérikiliq oqughuchilar gerche Uyghurlar heqqide izdiniwatqan bolsimu Uyghur millitining darwazliqtek mundaq bir alahide sen'et sheklini nechche ming yildin béri saqlap kéliwatqanliqidin tesirlendi. Hetta beziler tunji qétim Uyghur éli hemde Uyghurlarni köriwatqan bolghachqa"dunyada bolupmu xitayda mundaq bir möjizilik jayning barliqini emdi biliwatimen " dep heyranliq bildürdi. Uyghurlarning her tereplime turmushi eks etturulgen

Emma bu höjjetlik filimde méni heyran qilghini adil hoshurning maharitini körgili yighilghan xelqni xitay saqchilirining tayaq, toqmaqlar bilen urup bashquriwatqan körinishi boldi, buningdin könglüm yérim boldi. Méningche bu körünish Uyghurlarning weziyitining bir kartinisi, shundaqla xitay hökümitining Uyghurlarni qandaq kontrol qiliwatqanliqining bir misali bolsa kérek.

Mezkur höjjetlik filim gerche adil hoshurni asasliq obyékt qilip, Uyghur darwazliq sen'itini tonushturushni meqset qilghan filim bolsimu emma, tamashibinlarni hemmidin bekrek qiziqturghini hemde ularda ejeblinerlik so'allarni tughdurghini, filimda tebi'iy ipadilen'gen Uyghurlarning siyasiy, ijdima'iy hayati hemde tereqqiy qilghan sheherlerge maslashmighan namrat iqtisadiy turmush ehwali boldi. Shunga filimni körüshke qatnashqan ottura asiya hemde medeniyet tetqiqati qilghuchi proféssor, doktor hemde oqughuchilar filim körsitilip bolghandin kéyinmu mezkur höjjetlik filimni körüshke uyushturghan dokturdin Uyghurlar heqqide türlük so'allarni soridi.

Biz mezkur filim körsitilip bolghandin kéyin, doktor jéymis mélwordtin mezkur filimni körsitishke uyushturushtiki meqsitini soriduq. U mundaq dédi: "mezkur filim 2004 ‏- yili söretke élin'ghan bolup, ottura asiya hemde milletler medeniyitini, sen'itini tetqiq qilghuchi, ögen'güchi amérikiliq oqughuchilargha nisbeten bir qimmetlik matériyal. Elwette mezkur filim uniwérsal bilimlerge ige. Uningdin némilerni hés qilish, némilerni igilesh körgüchilerge baghliq. Men özemning tesiratimni élip éytsam, men 1999 - yili barghan, filim uningdin besh yil kéyin süretke élin'ghan, mushu bir nechche yildiki özgirishtin heyran qaldim, méning yadimdiki héytgah meschiti bilen filimdiki héytgah peqetla oxshimaydu, bek özgirip kétiptu, uning etrapidiki maslashqan qedimiy imaretlerni emdi tapqili bolmaydiken. Men bu téz sür'etlik özgirishtin chöchüp kettim. Méningche mezkur filimde Uyghurlarning darwazliq sen'itidin bashqa Uyghurlarning turmush, étiqad, siyasiy weziyiti qatarliq nazuk tereplirimu eks ettürülgen".

Xitaylarning Uyghurlarni qandaq kontrol qiliwatqanliqining bir misali

Biz yene mezkur filimni aldinqi rette, alahide qiziqish bilen körüp olturghan, ottura asiya milletliri hemde medeniyet tetqiqati bilen shughullan'ghuchi jorjitawn uniwérsitétining proféssori doktor marjori'a xanimdin "pelek shahi" namliq filimdin qandaq tesiratqa kelgenlikini soriduq. Majori'a xanim mundaq dédi:

Majori'a xanim "men qeshqergimu barghan, shunga bu filimdiki bezi körinishler manga tonushtek yéqimliq tuyuldi. Bu filim arqiliq adil hoshurgha oxshash bir talant igisi bilen tonushqinimdin intayin xoshalmen. Men bu kishi shundaqla Uyghurlarning darwazliq sen'iti bilen yenimu chongqur tonishishni xalaymen, Uyghurlarning bir tal arghamchigha baghlan'ghan bu darwazliqtek ésil medeniyet‏, sen'iti hemde uning tarixi méni tesirlendürdi. Emma bu höjjetlik filimde méni heyran qilghini adil hoshurning maharitini körgili yighilghan xelqni xitay saqchilirining tayaq, toqmaqlar bilen urup bashquriwatqan körinishi boldi, buningdin könglüm yérim boldi. Méningche bu körünüsh Uyghurlarning weziyitining bir kartinisi, shundaqla xitay hökümitining Uyghurlarni qandaq kontrol qiliwatqanliqining bir misali bolsa kérek. Uyghur élide biz bilmeydighan , tetqiq qilishqa erziydighan darwazliqqa oxshash mede niyet‏- sen'et möjiziliri nurghun".

Biz yene filimni körüshke kelgen Uyghurlardin amérika Uyghur birleshmisining re'isi nuri türkel ependini ziyaret qilduq. U özining filimdin alghan tesiratliri heqqide toxtilip, bu filimning amérikidiki eng yuqiri bilim yurtliridin biri bolghan jorjitawn uniwérsitétida körsitilgenlikidin xursen bolghanliqini, filimde xitay saqchilirining darwaz körgili kelgen Uyghur tamashibinlarni xuddi haywanlarni heydigendek chiwiq bilen sürüp yürgenlikini körüp ichining qan bilen tolghanliqini, öz xelqige bolghan hisidashliqining hessilep ashqanliqini bildürdi. (Gülchéhre)