Robért zoylik xitayni démokratiyilishishke ündidi

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérikining mu'awin tashqi ishlar ministiri robért zoylik . StateDepartment resimi

Robért zoylik ötken charshenbe küni nyu yorkta döletlik amérika- xitay munasiwetliri komitétida sözligen nutuqida, xitayning medeniyet inqilabidin kéyin, xelq'ara jem'iyetke qaytidin yüzlinip, iqtisadining téz tereqqiy qilghanliqini shundaqla dunya ishlirining söhbet sehnisidiki muhim bir ezagha aylan'ghanliqini eslep ötti.

Xitay özining künséri éshiwatqan tesir küchini qandaq ishlitidu?

Robért zoylik mundaq dédi:

Bizning hazirqi siyasitimiz xitayni xelq'ara sistémigha qoshushla emes, belki uni xelq'ara sistémidiki mes'uliyetchan bir ezagha aylandurush. Bu iqtisadiy we diplomatiye sahesini öz ichige alidu.

Uning éytishiche, amérika we xitayning qarashlirida yenila intayin chong perq bar. Xitay rehberliri xitayning iqtisadiy tereqqiyatidin pexirlen'gen bir waqitta, dölet ichide zor siyasiy we iqtisadiy mesililerge düch kelmekte.

Xitay nopusining üchtin ikki qismi yeni 900 milyon ahalisi yenila namrat rayunlarda yashimaqta. 200 Milyon ahalisi künlük turmush xirajiti bir dollargha yetmeydighan namrat sewiyide turmush kechürmekte. Xitay hazir ichki mesililirini bir terep qilishqa paydiliq xelq'araliq muhitqa intayin muhtaj. Shunga u amérika bilen toqunushni xalimaydu.

Aghzidin ot chachritip turidighan ejdiriha

Prézidént jorj bush éytqandek, erkinlik kishilerning qil sighmaydighan hoquqi. Amérikining xitayni erkinlikke chaqirishi hergizmu xitayni ajizlashturush emes. 11 - Séntebir weqesidin kéyin, kishiler shuni hés qildiki, erkinlik yoq, saghlam bolmighan bir jem'iyette rak asanla tarqilidu.

Robért zoylikning bildürüshiche, shundaq bolushigha qarimay, nurghun amérikiliqlar xitayning "aghzidin ot chachritidighan ejdirha" gha aylinishidin qattiq endishe qilidu.

90 - Yillarning bashliri, nurghun amérikiliqlar xitayni her xil pursetlerge tolghan göher jay dep qarighan idi. Hazir kichik shirketler xitaydin kélidighan riqabet, heddidin ashqan saxta mal ishlepchiqirish we eqliy mülüklerning patént hoquqini oghrilash pa'aliyetliridin ensireydu. Chong shirketler bolsa, xitay hökümitining bazarni kontrol qilishidin, erkin riqabetning yoqliqidin endishe qilidu.

Robért zoylik sözide yene "xitay hökümiti özining bir qisim ish- pa'aliyetlirining bashqilar teripidin qandaq qarilidighanliqini tonup yétishi kérek" dep körsetti.

Uning éytishiche, bolupmu xitayning dunyadiki qalaymiqanchiliq peyda qiliwatqan bir qisim döletler bilen bolghan bardi - keldisi, shundaqla ish - heriketlirining ochuq- yoruq bolmasliqi intayin xeterlik bolup, amérika xitayning öz küchini qandaq ishlitidighanliqini pemliyelmigechke, xitaygha qosh qolluq teyyarliq körüshke mejbur boliwatidu. Nurghun döletler xitayning " tinchliq bilen kötirilishi" ni xalisimu, emma hichkim özining kelgüsini uninggha do tikmeydu.

Xitay ochuq- yoruq bolush kérek

Amérikining mu'awin tashqi ishlar ministiri robért zoylik, amérika dölet mudapi'e ministirliqi yéqinda élan qilghan xitayning herbiy küchi heqqidiki doklat gerche heqiqetni asas qilghan bolsimu, emma xitayning inkar qilishigha uchrawatqanliqini tekitlidi. U eger xitay hökümiti jiddiychilikni peseytimen deydiken, choqum herbiy xirajetni jiddiy östürishini hemde herbiy manéwirlirining meqsiti qatarliqlarni ochuq chüshendürishi kéreklikini körsetti.

Uning éytishiche, xitay échiwétilgen, tertipke chüshürülgen xelq'ara iqtisadiy sistémisidin zor payda aldi. Amérika bazirimu xitay üchün intayin muhim. Emma héchqandaq dölet 162 milyard dollarliq soda tetür tanasipigha texir qilip turalmaydu. Shunga u xitayni, amérika bazirigha kirishni shundaq bolushqa tigishlik ishtek hisablimasliqqa chaqirdi. U yene, xitay hökümitidin eqliy mülük hoquqini oghrilash we saxta mal ishlepchiqirishlirini qattiq chekleshni telep qildi.

Xitay kommunistik partiyisining hakimiyiti dölet ichidiki her xil riqabetlerni bir terep qilishqa barghansiri amalsiz qalmaqta…… xitay kompartiyisining bezi rehberliri iqtisadni tereqqiy qildurush we milletchilikni kücheytish arqiliq hakimiyitini saqlap qélishni oylawatidu. Biraq bu xeterlik we xatadur.

U yene mundaq dédi: "xitayning iqtisadiy tereqqiyati énérgiyige jiddiy muhtaj. Shunga xitay dunyaning her qaysi jayliridiki néfit teminatini qulupliwalghusi bardek heriket élip bériwatidu. Emma bu, néfit teminatigha kapaletlik qilidighan eqliy bir yol emes. Xitay hetta néfit üchün bir qisim hakimiyetler bilen hemkarliq ornitip, özining abroyigha tesir yetküzdi, shundaqla, bashqilarning xitaygha bolghan gumanini kücheytti.

Robért zoylik, xitayni bu istratégiyisidin waz kéchip, amérika bilen birlikte yéngi tiptiki énérgiyini échishqa hemde mehsulatlarning süpitini yuqiri kötirip, énérgiyining ishlitilish ünümini östürüshke chaqirdi.

Xelq'ara sistéma, her bir döletning tinch tereqqiyatigha kapalet qilidu. Shunga her bir mes'uliyetchan dölet, choqum bu sistémining toghra ishlishige kapaletlik qilishi kérek dep tekitligen, amérikining mu'awin tashqi ishlar minsitiri robért zoylik, xitayning, diplomatiyide mes'uliyetchan bolup, shimaliy koriyini yadrosizlandurush yolidiki alte terep söhbitining netijisining emelge éshishigha kapaletlik qilishini ümid qilidighanliqini ipadilidi.

U yene, xitayni iranning yadro pilanigha qarita tedbir qollinip, özining yadro qorallarning tarqilishini cheklesh iradisini körsitishike dewet qilish bilen bille, xitayning sezgür téxnikilarning ékisportini cheklesh belgilimisini qarshi aldi. Emma u, buninggha xilapliq qilghuchilargha qattiq jaza bérilishini körüshni xalaydighanliqini bildürdi.

Bir partiye diktatorliqi uzun'gha barmaydu

Robért zoylik prézidént jorj bushning sözini neqil keltürüp mundaq dédi: "prézidént jorj bush éytqandek, erkinlik kishilerning qil sighmaydighan hoquqi. Amérikining xitayni erkinlikke chaqirishi hergizmu xitayni ajizlashturush emes. 11 - Séntebir weqesidin kéyin, kishiler shuni hés qildiki, erkinlik yoq, saghlam bolmighan bir jem'iyette rak asanla tarqilidu. Xitay puqraliri tughulushi bilenla démokratiye bilen chiqishalmaydu emes. Teywen, yaponiye we jenubiy koriyimu xitaygha oxshash medeniyetke ige. Biraq ular öz medeniyiti bilen hazirqi zaman démokratiyisini intayin yaxshi birleshtürdi.

U yene, xitaydiki bir partiye diktaturliqi uzun'gha barmaydu. Iqtisadning tereqqiy qilishi bilen xitay puqraliri özige téximu köp hoquq telep qilidu, dédi.

U sözide mundaq dédi: xitay kommunistik partiyisining hakimiyiti dölet ichidiki her xil riqabetlerni bir terep qilishqa barghansiri amalsiz qalmaqta. Xitayda peqetla bir ishchilar uyushmisi bar, emma ishchilar namayishliri köplep yüz bériwatidu, déhqanlar herikiti arqiliq hakimiyetni qolgha keltürgen xitay kompartiyisi nöwette déhqanlarning zorawanliq namayishlirigha düch kéliwatidu, shunche köp saqchisi bar hökümet, jinayi qilmishlarning yamrishini kontrol qilalmaywatidu, xitay kompartiyisining bezi rehberliri iqtisadni tereqqiy qildurush we milletchilikni kücheytish arqiliq hakimiyitini saqlap qélishni oylawatidu. Biraq bu xeterlik we xatadur.

Robért zoylik yene mundaq dédi: hökümetning puqralargha heqiqeten mes'ol bolushini qolgha keltürüsh üchün, xitay tinch siyasiy islahat élip bérishi kérek: ediliye séstimisini özgertip, xelq teshkilatlirini hökümet bashqurushigha qatnashturush kérek, mesililerni otturigha chiqarghan zhornalistlargha ziyankeshlik qilishni toxtitishi kérek, xitay shundaqla yene, diniy erkinlikni kücheytip, qeghez yüzide wede qilghan kishilik hoquqlarni emelileshtürishi kérek.

Uning éytishiche, hazir xitayning " tinch bash kötirish" neziriyisi talash - tartish qilinmaqta. Dunya jem'iyiti xitayning qilghan - etkenlirini körüp turmaqta.

Amérika mu'awin tashqi ishlar minsitiri robért zoylik sözining axirida mundaq dédi: amérikining xitay bilen nurghun ortaq menpe'etliri bar. Emma ortaq menpe'et üstigila qurulghan munasiwetning yiltizi téyiz bolidu. Peqet ortaq menpe'et we ortaq qimmet qarishi asasigha qurulghan munasiwet chongqur we uzun'gha dawam qilidu. Gerche biz etiki démokratik xitayni qurush üchün tirishiwatqan bolsaqmu, buning üchün bügünki bash kötiriwatqan xitay bilen hemkarlishimiz. (Arzu)