Xitay menggu démokratiyining sirtida turiwermeydu

5 - Ayning 27 - küni, amérika tashqi ishlar ministiri kandolisa rays xanim kaliforniye shitatining sanfransésko shehiridiki ammiwi köz qarash kulubida iraq urushi we yer shari xaraktérliq mesililer heqqide nutuq élan qilghan. Rays xanimning nutqini köp sanliq uchur wastiliri xewer qilip anglatti. Emma xitay hökümitining uchur wastiliri buni anglatmidi.

"Közitish" zhornilida bayan qilinishiche, rays xanim iraq urushi mesiliside toxtilipla qalmay, yer shari xaraktérliq mesililerde toxtilip " xitay menggu démokratiyining sirtida turiwermeydu" dégende kulubta güldiras alqish ewjige chiqqan.

Riganizm we sowét ittipaqi

"Közitish" zhornilida bayan qilinishiche, amérika tashqi ishlar ministiri kondaliza rays xanim kaliforniye shitatidiki ammiwi köz qarash kulubida iraq urushi we yer shari xarektirliq mesililer heqqidiki nutqini "sanfransésko dégen bu sheher xelq'araliq siyaset tarixida muhim orun tutidighan sheher" dep bashlighan.

Buningdin 60 yil burun, deydu rays xanim, - birleshken döletler teshkilatining asasiy qanuni mushu sheherde tüzülüp, insaniyet tarixidiki yéngi bir ira mushu sheherdin bashlan'ghan idi. Buningdin 20 yil burun, yene mushu sheherde, amérikining eyni waqittiki tashqi ishlar ministiri jorji shulz ependi sowét ittipaqini parchilaydighan bir istratégiyini del mushu kulubta otturigha qoydi. Buni kishiler "riganizm" dep atidi. Mushu kuluptin bashlan'ghan shu birqatar ishlar bir kona dewrni ayaqlashturdi.

Riganizm addi, emma ünümlük meslek idi, - deydu rays xanim, - shulz ependi eyni waqitta "démokratiye pütün yersharini qaplaydu, amérika pütün küchi bilen dunyadiki her qaysi döletlerning démokratik qurulushini ilgiri süridu" dégen idi. Shuningdin 4 yil ötkende "bérlin témi" öriwétildi. Sowét ittipaqining yimirilishi bilen dunyada siyasiy jehettiki bölünmilik halet tüptin özgerdi. Bu özgirish, bir tereptin éytqanda, sherqiy yawrupaningmu, rusiyiningmu azat bolghanliqi bolsa, yene bir tereptin éytqanda, xelq'ara munasiwetlerdiki boran - chapqun'gha berdashliq bérelmeydighan "muqimliq" shuning bilen ayaghlashti.

Hazir dunyagha xéyimxeter xelq'araliq talash-tartishtin emes, döletlerning ichki ziddiyetliridin kelmekte

Shuningdin kéyin balqan rayonida milliy qirghinchiliq yüz berdi, - deydu rays xanim sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin yüz bergen waqelerni eslep, - afriqidimu üz - ara qirghinchiliq qilidighan qalaymiqanchiliq we urushlar partlidi. Uningdin kéyinla, diniy esebiyler afghanistanda hakimiyetke ige boliwaldi. Qanliq qirghinchiliq bashlandi. Uningdin kéyinla, séntebirning béshidiki shundaq bir illiq künde bir qebih hujum yüz bérip, dunya térrorizm tumanliri ichide qaldi. Rayon xaraktérliq démokratiye bilen pütün dunyaning ortaq bixeterlikning munasiwiti zich ikenlikige, amérika shu küni qet'i ishendi. Hazir biz dunya tinchliqigha kéliwatqan xéyimxeter xelq'araliq talash-tartishtin emes, belki döletlerning ichki qismidiki ziddiyetlerdin kéliwatqanliqini uchuq körüwatimiz.

Renglik inqilaplar dunyani qaytidin yéngilimaqta

Amérika tarixta körülüp baqmighan riqabetke duch kelgende, - deydu rays xanim, -prézidént bush "dunyaning tinchliqi dunyada erkinlikning qanchilik yolgha qoyulishigha baghliq" dep tekitlidi. Hökümet bu jehette bir qatar ünümlük tedbir qollandi we biz üchün franklin, rozwélt, rigan dewrliridiki uluqwar ghayining mesh'élini yorutti.

Biz hazir ishlewatqan xizmetler , - deydu rays xanim, - güzel renglik ghayige we ri'alzim rohigha toshqan xizmetler. Dunyada erkinlikke yol échishtin amérika hergiz bash tartmaydu. Hazir renglik inqilaplar dunyani yéngiliqqa, muweppiqiyetke élip mangmaqta. Renglik inqilap groziyede boldi. Ukra'iniyide boldi. Iraqta, qirghizistanda boldi, liwandimu boliwatidu. Pelestinmu démokratik dölet qurush yolida ilgirilewatidu. Démokratiye dégen herbir kishi özining oy- pikir we iradisini ipadiliyeleydighan tüzüm.

Xitay menggu démokratiyining sirtida turiwermeydu!

Asiyaning kelgüsini belgileydighan nerse peqet bir atalghu - deydu asiya heqqide toxtalghanda rays xanim, - u bolsimu échiwétish, dégen atalghu. Bu atalghu burun yawropagha qalaymiqanchiliq keltürgen hérman padishahi, char padishahi, osmanli we bashqa fi'odal impiriyilerni ghulitip tashlighan. Asiyada hazir démokratiye omumlishiwatidu, emma xitay buning sirtida kétiwatidu. Biz ishinimizki, - deydu rays xanim, - xitay menggu démokratiyining sirtida turiwermeydu! démokratiye herbir kishining öz erkilikini ipadilesh hoquqigha hörmet qilidighan tüzüm. U, melum bir shexsh iradisini bashqa hemme kishige mejburiy tangidighan mustebitlikke hergiz oxshimaydu, uning bilen hem bille turmaydu. (Weli)