Amérika qatarliq töt dölet birlikining herbiy manéwiri bén'gal qoltuqida bashlandi

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérikaning gu'amdiki manéwiri. 2007 - Yili 14 -awghust. AFP PHOTO/HO/US NAVY

Hindistan, amérika, qatarliq döletler bügün 2007 ‏- yili 9 ‏- ayning 4 ‏- küni, hindi okyanning bén'gal qoltuqida zor kölemlik herbiy manéwir ötküzüshke bashlidi. 'Fransiye agénétliqi'ning hindistandin xewer qilishiche, bu manéwirgha hindistan, amérika, yaponiye , awstraliye, sin'gapor qatarliq döletlerning 27 urushchi paraxoti, 160 urushchi ayrupilani qatnashti. Amérikining 'némits' belgilik awi'amatka urushchi paraxotlar topi , 'kichik lachin' belgilik awi'amatka urushchi paraxotlar topi we 'chikago' belgilik su asti yadro paraxoti qatnashqanliqi, bu manéwirning küch körsitish derijisini namayen qilmaqta.

Bu manéwirda amérika, hindistan qatarliq döletler jengde oz -ara hemkarlishishni meshiq qilmaqta

B b s ning xewer qilishiche, hindi okyanning bén'gal qoltuqida ötküzülüwatqan bu qétimqi herbiy manéwir ‏-‏ hindi okyan rayonida tinch yillarda ötküzülüwatqan eng chong manéwir bolup hésablinidu.

Buningdin burun amérika bilen hindistan birlikte ötküzgen herbiy manéwirlargha sélishturghanda, bu qétimqi manéwir asasen amérika, hindistan qatarliq ittipaqdash döletlerning jengde oz -ara hemkarlishish iqtidarini östürüshni meqset qilghan. Shundaqla bu manéwirda yene, zamanimizdiki déngiz qaraqchiliqigha, déngiz térrorchiliqigha we déngizda muhasire qilinishqa qarshi emeliy meshiq élip bériliwatidu.

Hindistanning asiya natosi teshkillesh pilani emelge ashmaqta

Kanadada chiqidighan 'xitay-yaponiye mudapi'e mulahiziliri' gézitide bayan qilinishiche, amérika bilen hindistan her ikkilisi xitayning herbiy xamchotining ochuq-yoruq bolmighanliqini qobul qilmaywatqan dölet.

Bu ikki dölet hazir hindi okyanda élip bériliwatqan bu manéwir arqiliq, eger buningdin kéyin xitay déngiz armiyisi hindi okyan'gha kirse riqabetke duch kélidighanliqi heqqide bir ochuq ségnal bériwatidu. Mezkür gézitte mulahize qilinishiche yene , nahayiti éniqki, hindi okyanning bén'gal qoltuqida élip bérilghan bu qétimqi manéwirda, hindistanning ittipaqchisi bolghan rusiyige qaritilghan alamet yoq.

Emma hindi'istan özi amérikining ittipaqdishi bolghan awstraliye bilen xitayning kona reqibi bolghan yaponiyini hindi okyan'gha bashlap keldi. Ötken yili yaponiye déngiz qisimlirining herbiy meshiqi peqet yapon déngizi qirghaqliridiki yokasoka aralliridila ötküzülgen bolsa, bu yil yaponiye kéngiyip hindi okyan'gha chiqti. Buning bilen, qisqisi, xitay -yaponiye otturisida déngizda sürkülüsh peyda bolidighanliqi muqerrer. Shuni körgili boliduki, bu qétimqi manéwir arqiliq hindistanning uzun yillardin buyan arzu qilip kéliwatqan asiya natosi teshkillesh pilani emelge ashmaqta.

Bén'gal qoltuqida bashlan'ghan bu manéwir malakka boghuzighiche dawamlishidu

'Fransiye agéntliqi'ning hindistanning biliyer portidin xewer qilishiche, gerche hindistan buningdin burun en'giliye, fransiye, rusiye, sin'gapor qatarliq döletler bilen birlikte köp qétim herbiy manéwir ötküzüp baqqan bolsimu, emma bu qétimqidek bundaq chong kölemlik emeliy herbiy manéwirgha qatniship baqmighan idi. Téximu sezgür yéri shuki, bu qétimqi manéwir malaysiyaning sumarta aralliridiki 805 kilométirliq malakka boghuzidimu dawamlishidiken. Pütün dunyadiki néfit qatnishining %60 i mushu malakka boghuzidin ötidu. Bu jayda déngiz qaraqchiliqigha qarshi herbiy meshiq qilishning roli nahayiti chong, qaratmiliqi nahayiti éniq.

Buningdin bashqa yene, amérika prézidénti jorj bushning tosattin iraqni ziyaret qilghandin kéyinla, bügün awstraliyige kélip asiya -tinch okyan iqtisadiy hemkarliq teshkilati dölet bashliqliri uchrishishigha qatnashqanliqi, xuddi 'amérika awazi' bayan qilghandek, bu yighinda pars qoltuqi mesilisini téximu sezgür mesile qilip qoyghan idi. Del mushundaq waqitta, amérika , hindi'istan , yaponiye , awstraliyidin ibaret 'töt dölet birliki'ning bu chong kölemlik manéwiri hindi okyanning bén'gal qoltuqida bashlan'ghanliqi, malakka arallirida dawam qilidighanliqi ‏-‏ dunya nopusining üchtin birini teshkil qilidighan, pütün dunyadiki omum mehsulat qimmitining %60 ni teshkil qilidighan, pütün dunyadiki sodining %46 ni teshkil qilidighan, pütün yer sharida téz ösüwatqan iqtisadiy tereqqiyatning %70 ni teshkil qilidighan asiya-tinch okyan döletliri arisidiki bezi sezgür mesililerni téximu ochuq gewdilendürmekte.

'Asiya natosi' ning ish bashlighanliqi

Hindistan kommunist partiyisi hindi okyanning bén'gal qoltuqida bashlan'ghan bu chong herbiy manéwirni 'amérika -hindistan birliship xitayning bash kötürüshige yol qoymasliqni meqset qilmaqta ' dep eyiblep, bügün yéngi déhlida amérikigha qarshi namayish ötküzdi. Kalkotta shehridimu, bén'gal marksizmchilar rehbiri juti baso bashchiliqida, amérika- hindi'istan, yaponiye, awstraliye qatarliq döletning hindi okyanning bén'gal portida bashlighan chong kölemlik manéwirigha qarshi namayish yüz berdi. Bu herbiy manéwir xitay hökümitining bügünki bayanatida , hindi okyanning bén'gal qoltuqida élip bériliwatqan manéwir arqiliq 'asiya natosining bashlinishi' bilinmekte, dep körsitildi.

Sirilankaning hindistanda turushluq bash elchisi jayasinxa ependi bolsa 'xelq'araliq soda ötishidighan bu awat déngiz yoli amérikini qarshi alidu' dédi. (Weli)