Xitayda din'gha étiqad qilghuchilarning sani 300 milyon'gha yetti


2007.02.09

Xitay diniy ishlar bashqurush idarisi xitayda islam dini, budda dini, xristi'an dini we katolik dini qatarliq türlük din'gha étiqad qilghuchilarning sanini 120 milyon dep élan qilghan. Lékin yéqinda xitayda élip bérilghan bir qétimliq tekshürüshtin melum bolushiche, hazir xitayda türlük dinlargha étiqad qilghuchilarning heqiqiy sani xitay hökümiti élan qilghan sandin 2 hesse artuq iken. Yeni 300 milyon'gha yetken iken.

Köpligen analizchilar xitaydiki din'gha étiqad qilghuchilarning bundaq téz sür'ette köpiyip kétishini heyran qalghudek ish emes dep tekitlep"hazir xitay kommunistik partiyisi xelq arisida kommunizmi ilgirikidek teshwiq qilish küchidin qaldi, kommunizmgha ishinidighan kishilermu yoq diyerlik haletke yetti. Hetta kompartiyining aliy derijilik emeldarlirimu kommunizmgha ishenmeydighan boldi. Köpligen kishiler méhribanliq, tinichliq we adeletlikni nishan qilghan dinlargha étiqad qilip, öz hayatini menilik ötküzüshke tirishiwatidu. Xelqning kommunizmgha bolghan étiqadining barghanséri yoqishi bilen, xitay kommunistik partiyisining hökümranliq qilish dewrimu uzun'gha qalmay ayaqlishidu" dep bildürmekte.

Amérika lochistér uniwérsitétining proféssori tarixshunas ju yungdé ependi "xitay kompartiyisi özi dinsiz bolghini bilen, hökümranliq hoquqqa ige bolupla, yeni 1949 ‏- yilidin bashlap kishilerni maw zédunggha telwilerche choqundurushqa bashlighan. Kishiler xuda, eysa yaki butqa emes, blki maw zédunggha étiqad qilidighan boldi" dep körsetti. U yene 1974 ‏- yili, özi tunji qétim xitaygha qaytqinida, hemmila öyde dégidek maw zédungning resimining ésighliq turghanliqini shundaqla kishilerning her küni dégidek maw zédungning resimige qarap, xuddi butqa choqun'ghandek tazim qilip, uningdin amanliqni tileydighanliqini öz közi bilen körgenlikini melum qildi.

Washin'gtondiki xitay uchur merkizining tetqiqatchisi lyaw tyenchi xanim "‏60 – we 70 ‏- yillarda, xitayda kishilerning din'gha étiqad qilishi pütünley men'iy qilin'ghan, barliq butxana, chérkaw we michitler taqiwitilgen. Kishiler qelbide din'gha bolghan étiqad emes belki maw zédunggha bolghan telwilerche choqunush intayin yuqiri pellige yetken. Xitayda din'gha bolghan étiqad 80 ‏- yillardin kéyin asta- asta bash kötürüshke bashlidi. Qisqighina 20 yil ichide xitaydiki kishiler arisida din'gha bolghan étiqadning bundaq téz sür'ette eslige kélelishi nurghun mesililerni körsitip béreleydu" dep bildürdi.

Amérika lochistér uniwérsitétining proféssori tarixshunas ju yungdé ependi xitay hökümitining yéqinqi yillardin buyan türlük diniy pa'aliyetlerni qattiq basturup kéliwatqanliqini hemde kishilerning diniy erkinlikini xalighanche depsende qiliwatqanliqini tekitlep " kishilerning din'gha bolghan étiqadini bundaq chekleymen déyish pütünley xata. Zorawanliq qilish bilen mesilini hel qilghili bolmaydu. Bundaq qilishning aqiwiti xelqning qozghulang kötürüshini keltürüp chiqiridu " dep bildürdi.

Yéqinda wetendin gérmaniyige chiqqan bir xanim Uyghur élidiki diniy weziyet heqqide toxtilip" gerche xitay hökümiti Uyghur élide diniy erkinlikni qattiq kontrol qilip kéliwatqan bolsimu, Uyghurlarning islam dinigha bolghan erkinlikini hergizmu tosup qalalmaydu" dep bildürdi. (Méhriban)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.