Déng shawping xandanliqining chégra rayon siyasiti (4)

Süret, xitay sabiq reisi ding shiawpingning xitay armiyisining paratini közdin köchürüwatqan körünüshliridin biri.

Bu siyasetni 'shinjangghimu mas kélidu' dep jakarlighandin kéyin, wang jén, déng lichünler bu siyasetning ijra qilinishqa kashila qilghan.

Amérikida tibetche, xitayche we in'glizche chiqidighan 'tibetke nezer' zhurnilining 42‏ - sanida élan qilin'ghan 'déng shawping xandanliqining chégra rayon siyasiti' dégen maqalining aptori bayanini mundaq dawamlashturidu: merkizi komitétning bash sékrétari xu yawbang tibettiki mesililerni hel qilish üchün 'alte madda' liq siyaset belgilidi, buni 'shinjangghimu mas kélidu' dep jakarlidi. Bu siyasetke wang jén, déng lichünler kashila qildi.

Bu maqalining aptori ru'en ming ependi xitay kommunist partiye merkizi komitétining sirlirini yaxshi bilidighan erbab. U, béyjing uniwérsitétida oqutquchi bolghan, merkizi partiye mektipide mexsus siyaset tetqiqati bilen shughullan'ghan. Üchinchi omumyighinning qararini yézishqa qatnashqan. Xu yawbangning tibetni we sherqiy türkistanni tekshürüp - tetqiq qilishqa qatnashqan. Xu yawbang jazalan'ghandin kéyin, umu jazalan'ghan. U 4 - iyun weqesidin kéyin chet'elge qéchip chiqqan.

Xu yawbangning tibetke qaritilghan alte maddiliq siyasiti

Aptor bayanini mundaq dep dawamlashturidu: xu yawbang tibet mesilisini hel qilish üchün 'alte madda'liq siyaset belgilidi. Uningda tibet aptonom rayoni kompartiye rehberlikide toluq, musteqil halda igilik hoquqini yolgha qoyush؛ tibet xelqi bir nechche yilghiche baj tölimey, özining hal - künini yaxshiliwélish؛ charwichiliq, déhqanchiliq yaki bashqa kesip bilen shughullinishni tibetler üchün özi tallaydighan, tibetlerni bay qilidighan iqtisadiy siyaset qollinish؛ dölet meblegh ajritip tibet en'enisini saqlash we her yili tibetler üchün bir nechche xil yaxshi ish qilip bérish؛ tibetning yerlik ma'arip, sen'et, muzika, tibabet ishlirini tereqqi qildurush؛ üch yil ichide tibettiki dölet kadirlirining 3 ten 2 qismini tibetlerdin qilish dep éniq belgilendi. Buning yene tepsili tarmaq maddiliri bar idi.

Wang jén, déng lichün wekillikidiki chong xitaychilar 'alte madda'gha tosqunluq qildi

Xu yawbang tibet mesilisini hel qilidighan 'alte madda'liq siyasetni élan qilghandin kéyinla, 1980‏ - yili 7‏ - ayning 10 ‏- küni, 'shinjang mesilisi' ni hel qilish üchün, merkizi komitétning sékrétariyat yighini achti. Xu yawbang yighinda, shinjang mesilisi tibet mesilisidek murekkep emes, Uyghurlarning diniy mebuti yoq, chet'ellerde muhajirette turuwatqan hökümitimu yoq, ularning musteqil bolushini qollaydighan chet'el hökümetlirimu yoq. Shinjangning iqtisadiy, medeniyet, qatnash shara'iti tibettin yaxshi, bu rayondiki mesilini hel qilish qéyin emes dep körsetti.

Emma xu yawbang eyni waqitta, wang jén, déng lichün wekillik qiliwatqan chong xitaychi mute'essipler otturigha chiqip, merkizi komitétqa biwaste tosqunluq qilishini, merkezning hazirqi tibet, shinjang siyasitige hujum qilip, özlirining 1950‏ - yillardiki chong xitaychiliq xataliqi üchün délo aghdurushini tesewwur qilmighan idi. - Xu yawbang chong qalaymiqanchiliqi peyda qildi, - dep hujum qildi eyni waqitta shi jungshün shinjangdin qoghliwetken déng lichün. U, xu yawbangning xahishi milliy kadirlarni kötürüp xitay kadirlarni bésish.

Xu yawbangning siyasitide jahan'girlarning xitayni parchilaydighanliqi we milliy rayonlarda milliy bölgünchilikning xewpi barliqidin ibaret bundaq bir chong mesilige nisbeten sezgürlük, chüshenche yoq. U, en'gliye bilen hindistan tibetni, amérika bilen rusiye shinjangni parchiliwalmaqchi bolghan yüz yilliq tarixta tamamen sel qaridi. Milliy rayonlarda milliy bölgünchilikke qarshi turush birinchi derijilik chong ish, her qandaq ichki siyaset mushu asasta bolushi kérek dep qutratquluq qildi.

Déng lichünning qutratquluqi bilen wang jén otturigha chiqip téximu chong hujumgha ötti. Shuningdin kéyin, wang jénning shinjangdiki kona eskerliri chong jédel chiqardi. Tibette we shinjangda kadirlarning idiyisi qalaymiqanlashti.

Milliy kadirlar xu yawbangning 'alte madda' liq siyasiti ijra qilinmay qélishidin ensireshke bashlidi

-- Men shinjangda ikki ay turdum,‏‏-- dep bayanini dawamlashturidu aptor, ‏-- 1981 ‏- yili küzde, xu yawbang manga töwen'ge köprek bérip tetqiq qilishni tapshurdi. Jenubqimu, shimalghimu bardim. Wang jén shu waqitta, xu yawbangning 'alte madda' liq siyasitini ijra qilishqa bashlighan shinjang partkom sékrétari wang féngning üstidin déng shawpinggha 'erz' qildi. Déng shawping shinjanggha gu jingshéngni ewetti. U qaytidin wang jénning 1950 ‏- yillardiki chong xitaychiliq siyasitini ijra qilishqa bashlidi.

‏‏-- Merkizi partiye mektipidin shinjanggha barghan biz (ikki kishi) hemmini körüp turduq: déng shawping shinjangda xu yawbangning siyasitini ijra qiliwatqan wang féngni yötkiwetkendin kéyin, shinjangdiki xitay kadirlar ochuq- ashkara halda merkizi komitétning bash sékrétari xu yawbanggha biwaste hujum qilishqa bashlidi. Milliy kadirlar bolsa xu yawbangning 'alte madda' liq siyasitini hémaye qilatti. Emma bu waqitta, ular 'alte madda' ning shinjangda ijra qilinmay qélishidin ensireshke bashlidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.