Kishilik hoquq teshkilati, xitayning diniy erkinlikni boghush qilmishini eyiblimekte

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Melum bir meschitning témigha chaplan'ghan belgilime. Chongaytip körüng

Merkizi nyuyorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilati charshenbe küni, xitayda kishilerning diniy erkinliki yenila tosqunluqqa uchrimaqta dep bildürdi.

Xitaydiki diniy étiqadchilar tehdit ichide yashimaqta

Xitay hökümiti ötken yili diniy erkinlikni qoghdash heqqide qarar maqullighanliqini, puqralarning diniy erkinliki jehette chong qedem basidighanliqini tekitligen idi. Biraq kishilik hoquqni közitish teshkilatining ashkarilishiche, xitayda adettiki diniy pa'aliyetler bilen shughulliniwatqan kishilerningmu qolgha élinish, türmige solinish we türlük tehditlerge uchrash éhtimalliqi chong iken.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati yene, xitayda musulmanlar, buddistlar we xristi'anlarning ibadet qilish pa'aliyetliri dawamliq tosqunluqqa uchrighandin sirt, tizimgha aldurulmighan diniy teshkilatlarning basturulidighanliqini bildürdi.

Xitay térrochiliqqa qarshi turushni bahane qilip, Uyghurlarni basturmaqta

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining charshenbe küni élan qilghan mezkur doklatida, Uyghur aptonom rayonining diniy ehwali heqqide mexsus toxtilip, xitay hökümiti bölgünchilik bilen térro'échiliqqa zerbe bérish shu'ari astida musulmanlargha qarita bir meydan yoqitish xaraktérlik basturush herikiti élip barmaqta déyilgen.

Doklatning Uyghurlarning diniy étiqadini basturghanliq heqqidiki qismi, xitay kompartiyisi we hökümitining élan qilmighan yoshurun höjjetliri, yerlik qanun ‏- nizamliri, organ gézit - zhornallirida élan qilin'ghan pakitliq höjjetler hetta Uyghur aptonom rayonida élip bérilghan ziyaretler asasida teyyarlan'ghan. Bu doklat tunji qétim, Uyghurlarning diniy erkinliki, yighilish, söz qilish erkinlikige a'it hökümet qanunliri shuningdek hökümet siyasitining mürekkep qurulmisini ashkarilighan.

Xitayning diniy siyasiti we qanunida mektep, a'ililergiche hetta diniy étiqad idiyisini yoq qilish nizami astida kishilerning méngiside diniy qarash tiklimeslik békitilgen bolup, bir parche hökümet doklatida" ata - anilar we bashqa közetküchiler yéshigha toshmighan balilarning diniy pa'aliyetke qatnishishigha qet'iy yol qoymasliqi kérek" déyilgen.

Xitay hökümitining siyasitidin endishe qiliwatqan Uyghurlar milli medeniyitining, örp - aditining we turmush usullirining assimilyatsiye bolup, yoqilip kétishidin qattiq endishe qilidiken.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati asiya bölümining mudiri brad adamisning tekitlishiche, dunya miqyasida élip bériliwatqan térrorchiliqqa zerbe bérish herikiti, béyjing da'irilirining, Uyghur aptonom rayonida basturush herikiti élip bérishtiki chirayliq bahanisige aylan'ghan, yeni Uyghurlarning diniy étiqadini basturush xelq'ara térrorchiliqqa küreshning wastisige aylan'ghan.

Diniy pa'aliyetlerni kontrol qilish da'irisi kéngeygen

Doklatta yene, Uyghurlarning türkiy tilda sözlishidighan, 8 milyondin köprek nopusqa ige xitay bolmighan milletlerdin biri ikenliki, munbet yer bayliqigha ige bolghan mezkur zéminning xitayning gherbiy shimaligha jaylashqanliqi, nöwette bu zémin'gha xitay ölkiliridin köplep köchmen yötkep kéliniwatqanliqi qeyt qilin'ghan. Statstikiliq melumatlardin ashkarilinishiche, ötken 10 yildin béri, bu zémin'gha 1 milyon 200 ming xitay köchüp kélip yerleshken.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati, Uyghur aptonom rayonigha adem ewetip mexsus tekshürüsh élip barghan, tekshürüshtin melum bolushiche, xitay hökümitining siyasitidin endishe qiliwatqan Uyghurlar milli medeniyitining, örp - aditining we turmush usullirining assimilyatsiye bolup, yoqilip kétishidin qattiq endishe qilidiken.

Tekshürüsh netijisidin qarighanda, nurghunlighan Uyghurlar özige - özi xoja bolushni arzu qilsa, yene bir qisim Uyghurlar musteqil bir dölet hakimiyitining berpa bolushini arzu qilidiken.

Diniy pa'aliyetlerni kontrol qilish xizmiti idare‏ - organ, mektep, medeniyet tarmaqliri, neshriyat hemde her bir Uyghurning turqi we herikitigiche kéngeytilgen bolup, hökümet "özini - özi tenqid qilish" yighinliri, meschitlerni mejburiy tekshürüsh, mektep ichide diniy étiqadiy küchlük oqutquchi we oqughuchilarni tekshürüp bir terep qilish, edebiy eser shuningdek naxsha tékstliridiki siyasiy mezmunlarni tekshürüsh qatarliq siyasiy teqiplerni kücheytken, bolupmu béyjingning siyasitidin narazi bolup, bölgünchilikni terghip qilghuchilarning pa'aliyetliri hökümet teripidin choqum " térrorchiliq herikiti" qilip békitilidiken. (Eqide)