А х д ә к хитайни диний әркинликтә " алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр" тизимликигә киргүзди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка хәлқара диний әркинлик комитети чаршәнбә күни дунядики һәр қайси дөләтләрниң диний әркин әһвали һәққидә доклат елан қилип, хитайни йәнә диний әркинлик вәзийити алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр тизимликигә киргүзди вә хитай һөкүмити " диний әркинликкә изчил түрдә системилиқ вә еғир дәриҗидә зиянкәшлик қилмақта," дәп әйипләнди.

Доклатта әскәртишичә, хитайда диний җамаәтләр үзлүксиз көпийиватқан болсиму, лекин һөкүмәт даирилириниң диний әркинликкә қойған чәклимиси күчәйгән. Доклатта, уйғур аптоном райониниң диний әркинлики вәзийитини пәвқуладдә начар, дәп көрсәтти.

Америка: хитай " алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр" ниң бири

Америка хәлқара диний әркинлик комитети елан қилған доклатта, бу йилқи диний әркинлик вәзийити алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр тизимлики турғузулған болуп, хитай иран, пакистан, судан, түркмәнистан, өзбекистан қатарлиқ дөләтләр қатарида бу тизимликкә киргүзүлди.

Доклатта, хитайдики һәр қайси диний гуруһларниң болупму уйғур мусулманлар, тибәтлик буддистлар, " йәр асти" католиклар, "аилә черкавидики" протистантлар вә фалунгоң роһани һәрикитигә охшаш диний гуруһларниң бәзи чәклимиләргә учраватқанлиқини, күзүтиш вә назарәт астиға елинғанлиқини илгир сүрди.

Хитайда диний затлар вә дәрвишләр хитай һөкүмитиниң чәклимисигә учраватқанлиқини тәкитлигән доклатта, бу кишиләрниң тән җазасиға учраш, из - дерәксиз йоқап кетиш, түрмигә ташлиниш, яки диний етиқади түпәйли начар муамилигә учраватқанлиқини билдүрди.

Мусулманлар, христянлар вә буддистларниң диний әркинлики чәкләнмәктә

Америка диний әркинлик комитетиниң әзаси елзабет продромониң сәйшәнбә күни америка мәмликәтлик ахбарат кулубида өткүзүлгән ахбарат елан қилиш йиғинида әскәртишичә, хитай һөкүмити өткәнки бир йилда диний вә етиқат әркинликигә " изчил системилиқ һалда еғир бузғунчилиқ қилған." Елзабет продромо хитайниң нимә үчүн диний әркинлик "алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр" тизимликигә киргүзүлгәнлики һәққидә тохталди.

Елзабет продромо,"америка хәлқара диний әркинлик комитети бу йилму хитайни алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр қатариға киргүзди. Биз 1999 - йилдин бери хитайни бу тизимликкә киргүзүп келиватимиз. Америка ташқий ишлар миниситрликиму бизниң бу қараримизни қобул қилип келиватиду. Бизниң бу қараримизниң асаси хитайда һәр қайси диний гуруһлар хитай һөкүмитиниң үзликсиз қаттиқ чәклимиси, контроли вә бузғунчилиқиға учраватқанлиқиға таянған. Тибәтлик буддистлар, шинҗаңдики мусулманлар, рим ватиканиға қарайдиған католиклар, йәр асти диний мухлислар әң еғир зиянкәшликкә учраватиду. юқириқи диний гуруһларниң рәһбәрлири диний - етиқади сәвәбидин қамалмақта, кәмситишкә учримақта, һәтта бәзиләр из - дерәксиз йоқалмақта," дәп көрсәтти.

Уйғур диндарлар " терорчи", дигән намда бастуруливатиду

Доклат йәнә, уйғур аптоном райониниң диний әркинлик вәзийити үстидә тохталди вә уйғур аптоном райониниң диний әркинлик вәзийити пәвқуладдә начар, дәп агаһландурди шундақла хитай һөкүмитиниң райондики сияситигә " тероризим, бөлгүнчилик, вә диний әсәбилик," тамғиси бесилғанлиқини билдүрди.

Доклат, "һөкүмәт тероризимға қарши турушни уйғур мусулманлириниң тинч диний паалийитини бастуруш йолида қолланмақта. Бу бир йилда уйғур мусулман өлүмалар вә талиплар аталмиш қанунсиз диний паалийәтләр түпәйли тутқун қилинди. Аталмиш қанунсиз диний мәркәзләр пичәтләнди. Сақчилар аталмиш қанунсиз диний әсәрләрни үзликсиз мусадирә қилди." Дәйду.

Доклатта йәнә, уйғур мәсчит имамлириға сияси тәрбийә өткили қоюлғанлиқини, имамлар диний ишлар идариси, җамаәт хәвпсизлик органлириниң көрситимисини қобул қилишқа мәҗбурланғанлиқини, йеңи мәсчитләрни селиш, балиларға исламни үгүтиш, һөкүмәт хадимлири вә яшларниң диний ибадәт билән шуғуллиниш әркинликигә чәклимә қойғанлиқини тәнқид қилди. Доклат, " бу чәклимиләр җәнуптики уйғурлар көп санлиқни игилләйдиған вилайәтләрдә техиму қаттиқ йолға қоюлмақта," дәйду.

Уйғур тәшкилатлар америкиниң доклатини қарши алди

Мәркизи германийиниң мюнхен шәһиридики дуня уйғур қурултийиниң диний ишлар мәсули турғунҗан қаримниң әскәртишичә, америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң доклатида уйғурларниң раст әһвали әкс - әттүрүлгән. У, бу доклатни қарши алидиғанлиқини билдүрди.

Доклатта йәнә хитай һөкүмити рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлиригә зиянкәшлик қилиғанлиқини, абликим исимлик оғулини һакимийәтни "ағдурмақчи," дигән сәвәб билән түрмигә ташлиғанлиқини әйипләп, "абликимниң қәйәргә соланғанлиқи, саламәтлик әһвали һазирға қәдәр мәлум әмәс,"дәп көрсәтти.

Доклатта әскәртишичә, хитай һөкүмити өткәнки бир йилда тәрәпсиз диний тәшкилатларға зәрбә бериш қәдимини күчәйткән болуп, чәтәл диний тәшкилатлириниң хитайдики паалийитигә қарши һәрикәт қозғиған шундақла бу тәшкилатлар билән алақә орнатқан диний гуруһларға зәрбә бәргән.

Доклатта, "чәтәл күчлиригә қарши туруш" һәрикитини компартийә мәркизи комитет сияси биросидики әмәлдарлар қозғиғанлиқини, бу һәрикәтниң тибәт вә уйғур аптоном райониға охшаш миллий районлар шундақла диний паалийәтләр бир қәдәр җушқун районларда бастуруш қәдими техиму шиддәтлик елип берилғанлиқини билдүрди.

Хитай язғучисиниң бу һәқтики пикри

Бейҗиңдә яшайдиған хитай язғучи йүй җейниң әскәртишичә, америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң хитайни алаһидә диққәт қилинидиған дөләтләр тизимликитгә киргүзгәнлики уни әҗәпләндүрмигән.

Йүй җей сөзидә, "мениңчә мушу бир қанчә йилдин бери җоңгониң диний әркинлик сиясити яхшилиниш тәрәпкә қарап маңмиди. Әмма мушу бир қанчә айдин бери диний әркинликкә зиянкәшлик қилидиған вәқәләр көпийишкә башлиди. Бәзи саһәләрдә контролни күчәйтмәктә. Мәсилән: мәмликәт ичидики аилә черкавлири билән ғәрб диний җәмийәтлириниң мунасвитини үзүп ташлимақчи болди. Йеқинда шинҗаңда дин тарқатқан америкилиқ мисйонирни чигридин қоғлап чиқириштәк вәқәләрйүз бәрди," дәп көрсәтти.

Доклатта буш һөкүмитигә берилгән тәклип пикирләр

Хәлқара диний әркинлик комитети доклатта буш һөкүмитигә уйғур вә тибәт аптоном райониниң диний әркинлик вәзийитини яхшилаш тоғрисида бәзи тәклип пикирләрни бәргән.

Бу тәклип пикирләр, лхаса вә үрүмчиләрдә америка консулханиси қуруш, уйғур вә тибәт диний затлириға америкида оқуш пурсити яритиш, бу районлардики уйғур мусулманлар вә тибәтлик буддистларға хитай асаси қануни вә хәлқара қанунлар асасида өз һоқуқини қоғдайдиған қанун мулазимәт орунлирини тәсис қилиш,, тибәтләргә елип бериватқан мәдинийәт, тил вә иҗтимаий программиларни уйғурларға кеңәйтиш, америка авази, әркин асия радиосиниң тибәт вә уйғурчә аңлитишини имканийәтниң баричә давамлаштуруш қатарлиқлар. (Әркин)