A x d e k xitayni diniy erkinlikte " alahide diqqet qilinidighan döletler" tizimlikige kirgüzdi
2007.05.03
Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti charshenbe küni dunyadiki her qaysi döletlerning diniy erkin ehwali heqqide doklat élan qilip, xitayni yene diniy erkinlik weziyiti alahide diqqet qilinidighan döletler tizimlikige kirgüzdi we xitay hökümiti " diniy erkinlikke izchil türde sistémiliq we éghir derijide ziyankeshlik qilmaqta," dep eyiplendi.
Doklatta eskertishiche, xitayda diniy jama'etler üzlüksiz köpiyiwatqan bolsimu, lékin hökümet da'irilirining diniy erkinlikke qoyghan cheklimisi kücheygen. Doklatta, Uyghur aptonom rayonining diniy erkinliki weziyitini pewquladde nachar, dep körsetti.
Amérika: xitay " alahide diqqet qilinidighan döletler" ning biri
Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti élan qilghan doklatta, bu yilqi diniy erkinlik weziyiti alahide diqqet qilinidighan döletler tizimliki turghuzulghan bolup, xitay iran, pakistan, sudan, türkmenistan, özbékistan qatarliq döletler qatarida bu tizimlikke kirgüzüldi.
Doklatta, xitaydiki her qaysi diniy guruhlarning bolupmu Uyghur musulmanlar, tibetlik buddistlar, " yer asti" katoliklar, "a'ile chérkawidiki" protistantlar we falun'gong rohani herikitige oxshash diniy guruhlarning bezi cheklimilerge uchrawatqanliqini, küzütish we nazaret astigha élin'ghanliqini ilgir sürdi.
Xitayda diniy zatlar we derwishler xitay hökümitining cheklimisige uchrawatqanliqini tekitligen doklatta, bu kishilerning ten jazasigha uchrash, iz - déreksiz yoqap kétish, türmige tashlinish, yaki diniy étiqadi tüpeyli nachar mu'amilige uchrawatqanliqini bildürdi.
Musulmanlar, xristyanlar we buddistlarning diniy erkinliki cheklenmekte
Amérika diniy erkinlik komitétining ezasi élzabét prodromoning seyshenbe küni amérika memliketlik axbarat kulubida ötküzülgen axbarat élan qilish yighinida eskertishiche, xitay hökümiti ötkenki bir yilda diniy we étiqat erkinlikige " izchil sistémiliq halda éghir buzghunchiliq qilghan." Élzabét prodromo xitayning nime üchün diniy erkinlik "alahide diqqet qilinidighan döletler" tizimlikige kirgüzülgenliki heqqide toxtaldi.
Élzabét prodromo,"amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti bu yilmu xitayni alahide diqqet qilinidighan döletler qatarigha kirgüzdi. Biz 1999 - yildin béri xitayni bu tizimlikke kirgüzüp kéliwatimiz. Amérika tashqiy ishlar minisitrlikimu bizning bu qararimizni qobul qilip kéliwatidu. Bizning bu qararimizning asasi xitayda her qaysi diniy guruhlar xitay hökümitining üzliksiz qattiq cheklimisi, kontroli we buzghunchiliqigha uchrawatqanliqigha tayan'ghan. Tibetlik buddistlar, shinjangdiki musulmanlar, rim watikanigha qaraydighan katoliklar, yer asti diniy muxlislar eng éghir ziyankeshlikke uchrawatidu. Yuqiriqi diniy guruhlarning rehberliri diniy - étiqadi sewebidin qamalmaqta, kemsitishke uchrimaqta, hetta beziler iz - déreksiz yoqalmaqta," dep körsetti.
Uyghur dindarlar " térorchi", digen namda basturuliwatidu
Doklat yene, Uyghur aptonom rayonining diniy erkinlik weziyiti üstide toxtaldi we Uyghur aptonom rayonining diniy erkinlik weziyiti pewquladde nachar, dep agahlandurdi shundaqla xitay hökümitining rayondiki siyasitige " térorizim, bölgünchilik, we diniy esebilik," tamghisi bésilghanliqini bildürdi.
Doklat, "hökümet térorizimgha qarshi turushni Uyghur musulmanlirining tinch diniy pa'aliyitini basturush yolida qollanmaqta. Bu bir yilda Uyghur musulman ölümalar we taliplar atalmish qanunsiz diniy pa'aliyetler tüpeyli tutqun qilindi. Atalmish qanunsiz diniy merkezler pichetlendi. Saqchilar atalmish qanunsiz diniy eserlerni üzliksiz musadire qildi." Deydu.
Doklatta yene, Uyghur meschit imamlirigha siyasi terbiye ötkili qoyulghanliqini, imamlar diniy ishlar idarisi, jama'et xewpsizlik organlirining körsitimisini qobul qilishqa mejburlan'ghanliqini, yéngi meschitlerni sélish, balilargha islamni ügütish, hökümet xadimliri we yashlarning diniy ibadet bilen shughullinish erkinlikige cheklime qoyghanliqini tenqid qildi. Doklat, " bu cheklimiler jenuptiki Uyghurlar köp sanliqni igilleydighan wilayetlerde téximu qattiq yolgha qoyulmaqta," deydu.
Uyghur teshkilatlar amérikining doklatini qarshi aldi
Merkizi gérmaniyining myunxén shehiridiki dunya Uyghur qurultiyining diniy ishlar mes'uli turghunjan qarimning eskertishiche, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining doklatida Uyghurlarning rast ehwali eks - ettürülgen. U, bu doklatni qarshi alidighanliqini bildürdi.
Doklatta yene xitay hökümiti rabiye qadir xanimning perzentlirige ziyankeshlik qilighanliqini, ablikim isimlik oghulini hakimiyetni "aghdurmaqchi," digen seweb bilen türmige tashlighanliqini eyiplep, "ablikimning qeyerge solan'ghanliqi, salametlik ehwali hazirgha qeder melum emes,"dep körsetti.
Doklatta eskertishiche, xitay hökümiti ötkenki bir yilda terepsiz diniy teshkilatlargha zerbe bérish qedimini kücheytken bolup, chet'el diniy teshkilatlirining xitaydiki pa'aliyitige qarshi heriket qozghighan shundaqla bu teshkilatlar bilen alaqe ornatqan diniy guruhlargha zerbe bergen.
Doklatta, "chet'el küchlirige qarshi turush" herikitini kompartiye merkizi komitét siyasi birosidiki emeldarlar qozghighanliqini, bu heriketning tibet we Uyghur aptonom rayonigha oxshash milliy rayonlar shundaqla diniy pa'aliyetler bir qeder jushqun rayonlarda basturush qedimi téximu shiddetlik élip bérilghanliqini bildürdi.
Xitay yazghuchisining bu heqtiki pikri
Béyjingde yashaydighan xitay yazghuchi yüy jéyning eskertishiche, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining xitayni alahide diqqet qilinidighan döletler tizimlikitge kirgüzgenliki uni ejeplendürmigen.
Yüy jéy sözide, "méningche mushu bir qanche yildin béri jonggoning diniy erkinlik siyasiti yaxshilinish terepke qarap mangmidi. Emma mushu bir qanche aydin béri diniy erkinlikke ziyankeshlik qilidighan weqeler köpiyishke bashlidi. Bezi sahelerde kontrolni kücheytmekte. Mesilen: memliket ichidiki a'ile chérkawliri bilen gherb diniy jem'iyetlirining munaswitini üzüp tashlimaqchi boldi. Yéqinda shinjangda din tarqatqan amérikiliq misyonirni chigridin qoghlap chiqirishtek weqeleryüz berdi," dep körsetti.
Doklatta bush hökümitige bérilgen teklip pikirler
Xelq'ara diniy erkinlik komitéti doklatta bush hökümitige Uyghur we tibet aptonom rayonining diniy erkinlik weziyitini yaxshilash toghrisida bezi teklip pikirlerni bergen.
Bu teklip pikirler, lxasa we ürümchilerde amérika konsulxanisi qurush, Uyghur we tibet diniy zatlirigha amérikida oqush pursiti yaritish, bu rayonlardiki Uyghur musulmanlar we tibetlik buddistlargha xitay asasi qanuni we xelq'ara qanunlar asasida öz hoquqini qoghdaydighan qanun mulazimet orunlirini tesis qilish,, tibetlerge élip bériwatqan mediniyet, til we ijtima'iy programmilarni Uyghurlargha kéngeytish, amérika awazi, erkin asiya radi'osining tibet we Uyghurche anglitishini imkaniyetning bariche dawamlashturush qatarliqlar. (Erkin)
Munasiwetlik maqalilar
- Xelq'ara teshkilatlar xitayning az sanliq milletler siyasitini eyiblimekte
- Xitay hökümiti Uyghur diniy zatlirini kompartiye siyasitige boysundurushqa urunmaqta
- Rusiye kelgüside musulman dölitige aylinamdu?
- Uyghur aptonom rayonida Uyghurlar erkinliktin mehrum qaldurulghan
- Xitayda din'gha étiqad qilghuchilarning sani 300 milyon'gha yetti
- Katolik dunyasining lédiri, rim papasi bénédikt 16 ning türkiye ziyariti dawam qilmaqta
- Musulmanlar bilen gherb otturisidiki bölünüshni din yaki medeniyet emes, belki siyaset peyda qildi
- Gérmaniye musulmanliri - térrorizmgha qarshi küreshte sepdash
- Statistika: musulman ayalliri islam dinigha sadiq bolush asasida téximu köp hoquqqa érishishni xalaydu
- Türkiyide xelq'ara musulman xelqliri birliki qurultiyi échildi
- B d t bash katipi kofi anan muhemmed peyghemberni haqaretleydighan kartonlarni béshishni toxtitishni telep qildi
- Islam döletliri bashliqalar yighini ayaqlashti