Türk parlamént ezaliri Uyghur diyarida qurban héyt ötküzdi

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Meschitning ishikining aldigha meschitke kirishke bolmaydighan kishiler heqqidiki hökümetning uqturushi ésilghan. RFA Photo / Erkin Tarim

Türkiyide Uyghur dése bilmeydighan kishi nahayiti az, chünki bashlan'ghuch ottura mektep derslik kitablirida Uyghur tarixi heqqide melumatlargha yer bérilgen. 1950- Yillardin bashlap eysa yusuf aliptékin, muhemmet imin bughra qatarliq kishiler türkiyide Uyghur mesilisini anglatqan bolsa, ular wapat bolghandin kéyin ular qurup qoyghan teshkilatlar, yétishtürgen kishiler Uyghur dawasini anglatmaqta. Shunga türk siyasetchilermu Uyghur diyarigha qiziqidu we bérishni xalaydu.

Yéqinda yeni qurban héyt mezgilide sabiq türkiye parlamént ezasi, insan heqliri komitéti ezasi faruq ünsal ependi insani yardem wexpining orunlashturushi bilen Uyghur diyarigha bérip qurban héytini Uyghur qérindashliri bilen bille ötküzgen. 12- Ayning 17- künidin 28 - künigiche dawam qilghan bu ziyaretke kona parlamént ezaliridin 3 kishi qatnashqan bolup, öz ana yurti bolghan sherqiy türkistanda qurban héyti ötküzgenlikidin intayin xushal bolghanliqini, 21- esirge kirgen künimizde Uyghurlar duchar boliwatqan bésim siyasitining dunyaning héchqandaq yéride yoqliqini, emma bu bésimgha qarshi Uyghurlarmu öz kimlikini qoghdap qélishning yolni tapqanliqini, buning üchün Uyghurlarni ching könglidin tebrikleydighanliqini éytti.

Kirishke bolmaydighan kishiler heqqidiki hökümetning belgilimisi ésilghan meschitning ishikining aldida balisi bilen namaz qiliwatqan bir ayal. RFA Photo / Erkin Tarim

Faruq ünsal ependi aldi bilen bizge Uyghur diyarigha bérishtiki meqsidi heqqide toxtilip mundaq dédi: "toghrisini éytsam, xitay hökümiti shinjang dep atawatqan, biz sherqiy türkistan dep atap kelgen bu zémin'gha bekla qiziqattuq. Chünki tunji türk musulman xaqani abdulkérim satuq bughraxanning maziri u yerde idi. Türk dunyasida islam dunyasida tonulghan meshhur alim mehmut qeshqirining maziri u yerde idi. Meshhur peylasop, alim yusuf xas hajipning maziri u yerde idi. Uning üstige türk xelqi bilen sherqiy türkistanliqlar otturisida ajayip köp ortaqliqlar bar, biz bu ortaqliqimizni téximu kücheytish we tarixi yurtimizni öz közimiz bilen körüsh üchün insani yardem wexpining orunlashturushi bilen sherqiy türkistan'gha barduq."

Sabiq parlamént ezasi faruq ünsal ependi sherqiy türkistanliqlarning öz kimlikini qoghdap qalghanliqidin intayin xushal bolghanliqini éytip mundaq dédi: "hemmimizge melum u tupraqlar qedimqi türk yurti bolsimu, kéyin köp sanda xitay nopusining yerleshtürülüshi netijiside sherqiy türkistandiki musulman türkiy milletlerning nopusi 40%lerge chüshüp qaptu. Biz u yerde xitay impériyalistlirining xitaylashturush siyasitige qarimastin Uyghur qérindashlirimizning öz kimlikini nahayiti yaxshi qoghdap qalalighanliqini körüp nahayiti xursen boldum. Ularni chin könglimizdin tebriklishimiz kérek."

Sabiq parlamént ezasi faruq ünsal ependi dunyada körülüp baqmighan bésim siyasitining sherqiy türkistanda yürgüzüliwatqanliqini öz közi bilen körgenlikini éytip mundaq dédi:"u yerde az sanliq milletlerni ikki perzent tughushqa ruxset qilidiken, emma u yerdiki qérindashlirimiz xitay rehberlirige pul béripmu bolsa ikkidin köp bala tughup, nopusqa aldurush arqiliq öz nopusini köpeytishke tirishiwétiptu. Yene biri medeniyet jehettin xitaygha taqabil turushqa tirishiwétiptu, ürümchi, xoten, qeshqer turpan qatarliq yerlerde xitay hökümiti ibadet qilishni cheklewatqan bolsimu, u yerdiki meschitler jama'et bilen tolup kétidiken. Shuninggha heyran qaldim, chong sheherlerdiki meschitlerning aldigha, meschitke kirishke ruxset qilinmaydighan kishiler heqqidiki uqturush ésilmighan. Emma kichik yerlerdiki meschitning ishikining aldigha meschitke kirishke bolmaydighan kishiler heqqidiki hökümetning uqturushi ésilghan. Bu dunyaning hich qandaq yéride bolmighan bir ish. Oylap béqing qandaq yerde bir ibadetxanining ishikige qandaq kishiler meschitke kirse bolmaydighanliqi yézilghan?"

"Kimler kirse bolmaydiken? u uqturushni oqup chüshinelidingizmu?" dégen su'alimizgha jawab bergen faruq ünsal ependi mundaq dédi: "kona yéziq bilen yézilghachqa men oquyalidim. Yénimizdiki Uyghur qérindashlirimizmu buni bizge terjime qilip berdi. Bu uqturushta, ayallar, 18 yashtin kichikler, dölet kadirliri, partiye ezaliri, pénsiyige chiqqan kadirlar meschitke kirip ibadet qilsa bolmaydu dep yézilghan. Bu uqturushning yénida meschitning ishikining aldida balisi bilen namaz qiliwatqan bir ayalni körüp nahayiti tesirlendim we resimge tartiwaldim. Pütün dunya xelqining buni bilishi kérek. 21 - Esirge kirgen künimizde bundaq insanliq qélipidin chiqqan bir siyasetning téxighiche yürgüziliwatqan bolushidin insanliq alimi ders élishi kérek. Uyghurlar bunchiwala dini bésimgha qarimastin diniy étiqadqa ehmiyet bérishi bizni bekmu tesirlendürdi. Uyghurlar bunchiwala bésimgha qarshi öz kimlikini qoghdap qélishning yolini tépiptu. Biz bilen sözlishishtin qorqudiken, shunga bizmu ular bilen hemme gepni déyishmiduq, ularning öylirige bérip méhman bolmiduq. Qayta shuni dep qoyayki Uyghurlar öz örp adetlirini, öz medeniyitini we öz kimlikini qoghdap qélishning yolni tépiptu. Men ularni chin könglümdin tebrikleymen." (Erkin tarim)