Amérika tashqi ishlar ministirliqi "2004 - yilliq döletlerdiki kishilik hoquq we démokratiyini ilgiri sürüsh doklati" ni élan qildi

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika tashqi ishlar minsitirliqi düshenbe küni élan qilghan döletlerdiki kishilik hoquq we démokratiyini ilgiri sürüsh heqqidiki doklatida, xitay hökümitining dawamliq türde öz hakimiyitige we dölet muqimliqigha tehdid dep qarighan siyasiy, diniy we ijtima'iy guruppilarni, shundaqla shexslerni basturiwatqanliqini körsetti.

Doklatta éytilishiche, xitayning kishilik hoquq xatirisi yenila nachar bolup, xitay hökümiti dawamliq türde puqralarning kishilik hoquqini depsende qilmaqta. Xitay hökümiti yene, öz aldigha pa'aliyet élip barghan diniy, siyasiy teshkilatlar we shexislerni basturup, tutqun qilmaqta. Mehbuslarni dawamliq türde qiyin - qistaqqa almaqta. Xalighanche tutqun qilish, mejburiy iqrar qildurush, jinayet gumandanlirini urushtek kishilik hoquqqa xilapliq qilmishliri xitayda keng kölemde mewjut bolmaqta.

Erkinlik we démokratiye amérikiningla, gherbningla prinsipi emes. Bu dunyadiki barliq insanlarning eqelliy telipi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi doklatida, amérika hökümitining xitaydiki kishilik hoquq, dimokratiye we qanun tüzümni ilgiri sürüsh üchün, diplomatik tirishchanliq körsitish, hökümetke qarashliq we hökümetke qarimaydighan qanallar arqiliq qollash qatarliq bir yürüsh istratégiyilerni qolliniwatqanliqini bildürdi.

Erkinlik we démokratiye barliq insanlarning eqelliy telipi

Amérika tashqi ishlar minsitiri kondiliza rayis doklatni élan qilish munasiwiti bilen ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida, dunyada démokratiye we kishilik hoquqni ilgiri sürüshning muhimliqini tekitlep mundaq dédi:

"Amérika prézidénti jorj bush qesem bérish murasimida, istibdat hakimiyetlerge xatime bérip, dunyada démokratiye we kishilik hoquqni istesh we ilgiri sürüshning amérikining siyasiti ikenlikini éniq körsetken idi. Tarixi sawaqlardin shuni yekünliduqki, démokratiye we erkinlik saqlan'ghandila, amérika téximu bixeter, dunya téximu tinch bolidu. Biz erkinlik herikitining toghra teripide. Bizning xata tereptiki kishilerge yardem bérish mejburiyitimiz bar. Erkinlik we démokratiye amérikiningla, gherbningla prinsipi emes. Bu dunyadiki barliq insanlarning eqelliy telipi".

Xitayning kishilik hoquq xatirisi yenila nachar

Emma Uyghurlar, tibetler we ichki mongghuliyidiki mongghullar yenila xitay hökümitining basturishigha uchrap kelmekte.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining démokratiye, kishilik hoquq we emgekchiler hoquqi ishlirigha mes'ul yardemchi tashqi ishlar ministiri maykil kozak mu muxbirlarni kütüwélish yighinida, xitayning weziyiti heqqide toxtilip mundaq dédi:

" Xitay bilen bolghan omumiyüzlik munasiwitimiz arqida qéliwatidu. Buning asasliq sewebi kishilik hoquq mesilisi. Ötken yili martta, amérika b d t kishilik hoquq komitétining jenwediki yilliq yighinida xitayni eyipleydighan qarar layihisi sun'ghandin kiyin, xitay biz bilen bolghan kishilik hoquq di'alogini toxtatqan idi. Buning bilen biz ötken yili xitay bilen bolghan munasiwette kishilik hoquq sahesige köp küchiduq. Netijide xitay hökümiti ötken yili séntebirde kishilik hoquq di'alogini qayta dawamlashturushni xalaydighanliqini bildürdi. Biz kishilik hoquq saheside xitayda konkért bir qisim ilgirleshlerni körduq. Biraq xitayning kishilik hoquqtiki asasi mentiqisi özgermidi. Kishilik hoquq xatirisi yenila intayin nachar boldi.

Xitaydiki kishilik hoquqni dawamliq türde ilgiri sürmekchi

Amérika tashqi ishlar ministirliqining doklatida körsitilishiche, amérika hökümiti bolupmu xitayni kishilik hoquq saheside xelq'ara ölchemlerge ri'aye qilishqa chaqirip, wijdan mehbuslirining qoyup bérilishi üchün köp tirishchanliqlarni körsetken.

Ötken yili jeryanida, prézidént bush, mu'awin prézidént dik chéni we sabiq tashqi ishlar ministiri kolin pawil qatarliqlar xitay rehberliri bilen bolghan uchrishishlirida kishilik hoquq mesilisini qayta- qayta otturigha qoyghan. Netijide 2004 - tibetlik rahibe funtsong niydirol, siyasiy öktichi liyu jingshing qatarliqlar türmidin muddettin burun qoyup bérilgen.

Amérika yardemchi tashqi ishlar ministiri maykil kozak bu heqte toxtulup, mundaq dédi:

Biz kishilik hoquq saheside xitayda konkért bir qisim ilgirleshlerni körduq. Biraq xitayning kishilik hoquqtiki asasi mentiqisi özgermidi. Kishilik hoquq xatirisi yenila intayin nachar boldi.

- Xitay ötken yili kishilik hoquq mesiliside biz ümid qilip kéliwatqan bezi konkért ijabiy qedemlerni basti. Buning biri, siyasiy mehbuslarni shertlik qoyup bérish we jazasini yiniklitish tüzümige özgertish kirgüzüp, ularning muddettin burun qoyup bérilish imkaniyitini yaratti. Eslidighu siyasiy jinayetchiler türmige kirmesliki kérekti. Emma omumyüzlük nachar weziyette, bu bir yaxshi yüzlinish boldi. Biz buning bilen tyen'enmin weqeside we démokratik tam herikitide tutulghan kishilerning qoyup bérilgenlikini körduq. Biz yene xitayning b d t mexsus qiyin- qistaqqa élish ehwalini tekshürgüchi xadimini teklip qilghanliqidin xewerdar bolduq. Buningdin srt, xitay yene Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanimni qoyup berdi. Bularning hemmisi xitayning basqan konkrt ijabiy qedemliri. Biraq buning bilen biz xitay hökümitini eyibleshni toxtitip qoymiduq. Yene bir tereptin biz ötken yili xitaydiki kishilik hoquq we démokratiye weziyitini yaxshilash programmiliri üchün 13 yérim milyon dollar pul ajrattuq. Bu yil yene 19 milyon dollar meblegh ajratmaqchi we bu arqiliq xitaydiki kishilik hoquqni dawamliq türde ilgiri sürmekchi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining doklatida éytilishiche, amérikining asasliq nishani xitaydiki kishilik hoquq weziyitide sistémiliq ilgirilesh hasil qilish iken. Bu nishan'gha yitish üchün, amérika tashqi ishlar ministirliqi her xil programmilargha meblegh sélip, xitaydiki qanun we ediliye islahati élip bérishni ilgiri sürüsh, xelqning hökümet ishlirigha arilishish aktipchanliqini östürüsh we yerlik saylamlarni ilgiri sürüshke tirishiwatqan iken.

Uyghur we tibetler yenila basturushqa uchrimaqta

Doklatta tekitlinishiche, amérika da'iriliri yene xitay hökümitini diniy erkinlikke hörmet qilishqa dewet qilghan. Amérika hökümiti bolupmu az sanliq milletlerning kishilik hoquq weziyitige bolghan endishisini qayta- qayta otturigha qoyghan. Amérika hökümiti yeng ichide we ochuq - ashkara halda xitay hökümitini " xelq'ara térrorchiliqqa qarshi urush" tin paydilinip, tinch yol bilen siyasiy köz- qarishini otturigha qoyghan Uyghurlarni basturmasliqqa chaqirghan. Emma Uyghurlar, tibetler we ichki mongghuliyidiki mongghullar yenila xitay hökümitining basturishigha uchrap kelmekte.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi doklatning axirida, xitayni kishilik hoquq mesiliside xelq'ara ölchemlerge boysunushqa chaqirishni yenila xitaygha qaratqan siyasitidiki muhim mezmunlarning biri qilidighanliqini tekitlidi.

Amérika tashqi ishlar minsitirliqi ötken ayda her qaysi döletlerning yilliq kishilik hoquq weziyiti doklatini élan qilghan idi. Düshenbe küni élan qilin'ghan bu doklat amérika tashqi ishlar ministirliqining bu yil kishilik hoquq heqqide élan qilghan ikkinchi yilliq doklati bolup hésablinidu. (Arzu)