Amérika tashqiy ishlar ministirliqining diniy erkinlik doklati élan qilindi

• Muxbirimiz qanatning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Oqughuchilar, ürümchidiki islam inistitutidiki xitay dölet bayriqi ésilghan bir sinipta telim almaqta. AFP

Amérika tashqi ishlar minstirliqining 2005 - yilliq diniy erkinlik doklatida, dunyadiki 197 döletning diniy erkinlik weziyiti közdin köchürülgen. Doklatta xitaydiki weziyet bolupmu xitay hökümitining Uyghur aptonom rayoni we tibette élip bériwatqan siyasiti qattiq tenqid qilin'ghan.

Xitayda diniy ixlasmenler köpeymekte

Doklatta mundaq déyilgen "gerche xitayning asasiy qanunida puqralargha din'gha ishinish weya ishenmeslik erkinliki bérilgen bolsimu, emma xitay hökümiti, dölet kontrolliqidiki cheklik diniy pa'aliyet sirtidiki herqandaq diniy pa'aliyetni qattiq cheklimekte. Xitay hökümiti shundaqla hökümetning we kompartiyining kontroli sirtida diniy guruppilarning otturigha chiqip qilishining aldini élish üchün qattiq tedbirlerni almaqta. Lékin xitay hökümiti teripidin élin'ghan qattiq tedbirlerge qarimay, xitayda diniy ixlasmenlerning sani kündin - kün'ge köpeymekte".

"Ikki xil ölchem"

Amérika tashqi ishlar minsitirliqining doklatida tekitlinishiche, 2005 - yili xitaydiki diniy erkinlik mesliside yaxshilinish körülmigen. Xitay hökümiti diniy basturush siyasitini dawamlashturiwatidu. Hetta xitay hökümiti teripidin bérilgen cheklik diniy pa'aliyet hoquqining cheklimisimu rayonlar arisida perqlinidiken.

Mesilen, xitay hökümitining, xitayning bashqa rayonlirida yashawatqan musulmanlargha bergen cheklik diniy pa'aliyet hoquqi bilen, Uyghur aptonom rayonidiki musulmanlar gha bérilgen diniy pa'aliyet hoquqini bir- biri bilen silishturghili bolmaydiken. Uyghur aptonom rayonida musulmanlarning diniy pa'aliyetlirini qattiq cheklewatqan xitay hökümiti, xitayning bashqa rayonliridiki musulmanlarning bezi pa'aliyetlirige yol qoymaqta.

Amérika tashqi ishlar minstirliqining doklatida, Uyghurlarning xitay puqraliri behrimen boluwatqan cheklik diniy pa'aliyet hoquqidinmu mehrum qalghanliqi körsitilgen.

Doklatta mundaq déyilgen "qisqiche qilip éytqanda, xitay hökümitining xitaydiki eng chong ikki musulman guruppa bolghan tungganlar bilen Uyghurlargha qaratqan diniy siyasiti pütünley perqliq bolup, tungganlar Uyghurlargha qarighanda keng diniy hoquqtin behrimen boluwatidu.

Uyghur aptonom rayonida, yéngi meschitlerning silinishigha, diniy alimlarning terbiylinishige we kichik balilarning diniy telim - terbiye élishigha qet'iy yol qoyulmaydu. Shundaqla partiye ezalirining, hökümet xadimlirining, oqutquchilarning we oqughuchilarning meschitlerge bérip ibadet qilishi cheklen'gen. Lékin tungganlar yashawatqan rayonlarda yéngi meschitlarning silinishigha hemde kishilerning meschitlerge bérip ibadet qilishigha cheklik bolsimu yol qoyulmaqta. Xitay hökümiti, Uyghur aptonom rayonidiki diniy pa'aliyetlerni köpinchisi, rayondiki musteqilliq pa'aliyetlerni qollaydu dep basturmaqta".

Doklatta, ataqliq Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir we diniy sewebtin türmide yétiwatqan bezi kishilerning qoyup bérilgenliki 2005 - yili xitayda kishilik hoquq we diniy erkinlik mesiliside yüz bergen eng ijabiy heriket dep körsitilgen. (Qanat)