Amérika dölet mejlisi tunji qétim Uyghurlar toghrisida qarar layihisi qobul qildi

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Bügünki qarargha riyasetchilik qilghan, Uyghurlarning yéqin dosti, tam lantos ependi, 2005 - yili 1- ayning 11 - künidiki béyjing ziyaritide. US Congressman Tom Lantos meets with reporters at the US Embassy in Beijing, 11 January 2005 / AFP PHOTO/Frederic J. BROWN

Amérika dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitéti 26‏- iyun küni qarar layihisi qobul qilip, xitay hökümitining Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanimning perzentliri we kanada puqrasi höseyin jélilni derhal qoyup bérishi'i hemde medeniyet, til we diniy jehette Uyghurlargha qaratqan bésimini toxtitishi'i kéreklikini bildürdi.

Qarar, dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining re'isi tam lantos ependining riyasetchilikide qobul qilin'ghan

26‏- Iyun küni chüshtin burun sa'et 10 da amérika dölet mejliside, dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining re'isi tam lantos ependining riyasetchilikide ötküzülgen yighinida qobul qilin'ghan qarar layihiside, Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye xanimning, Uyghurlarning kishilik hoquqi we Uyghur xelqining medeniyiti, diniy we milliy kimlikini qoghdash üchün élip bériwatqan kürishige yuquri baha bérilgen bolup, amérika prézidénti jorj bushning 5‏- iyun küni chix jumhuriyitining paytexti praga shehiride rabiye qadir xanim heqqide qilghan sözliri alahide eskertildi.

Qararning tepsilati

Rabiye qadir xanim we a'ilisining amérika dölet mejlisining neziride alahide orun'gha ige ikenliki tekitlen'gen qarar layihiside mundaq déyilgen: "xelq'aradiki mes'uliyetchan we olimpik tenheriket yighinigha oxshash xelq'araliq bir merikige sahipxanliq qilishqa teyyarliniwatqan bir döletning heriketliri azsanliq milletlerning kishilik hoquqini qoghdashni meqset qilishi kérek. Yéqinda xitay xelq jumhuriyitidiki hökümet da'iriliri bolupmu, shinjang Uyghur aptonom rayondiki yerlik emeldarlar teripidin Uyghurlar gha qarita élip bérilghan heriketler kishilik hoquqni ochuq-ashkara depsende qilidighan we Uyghurlarning milliy medeniyitini basturudighan heriketlerni öz ichige alidu."

Xitay da'irilirining, xelq'ara térrorchiliqqa qarshi urushtin, Uyghurlar üstidiki diniy we siyasiy bésimini téximu kücheytish üchün paydiliniwatqanliqi tekitlen'gen qarar layihiside, "xitay hökümitining xitayning ichki ölkiliridiki xitaylarni shinjang Uyghur aptonom rayonigha köchüshike righbetlendürüshi, öz wetinide azasanliqqa chüshüp qilishni keltürüp chiqarghan we öz milliy kimlikini, medeniyitini we dinini qoghdashqa tirishiwatqan Uyghurlar üstidiki bésimi téximu kücheytiwétilgen," déyilgen.

Rabiye xanimning emgiki, ejri alahide tilgha élin'ghan

Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanimning 1999‏- yili Uyghur aptonom rayonini ziyaret qiliwatqan amérika dölet mejlisi wekiller ömiki bilen uchrishish harpisida qolgha élin'ghanliqi alahide tilgha élin'ghan qarar layihiside, xitay da'irilirining 2005- yili rabiye xanimni türmidin qoyup bergende, amérikida Uyghurlarning kishilik hoquqi shundaqla kishilik hoquqning xitaydiki weziyiti toghrisida söz we erizlerni qilmasliqi heqqide agahlandurghanliqi , lékin rabiye xanim amérikigha kelgendin kéyin, xelq'ara Uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondi jem'iyitini qurup, Uyghur amérika birleshmisi we merkizi gérmaniyining myunxén shehiridiki dunya Uyghur qurultiyining re'islik wezipisige saqlan'ghanliqi eskertilgen.

Xitay hökümitining 2006‏- yili rabiye qadir xanimning ikki oghlini tutup, urup, qizini nazaret astigha alghanliqini tekitlen'gen bu qarar layihiside yene, xitay da'irilirining rabiye xanim a'ilisining wetendiki mal-mülkini yoq qilish üchün rabiye xanimning chong oghli qahar abduréhimni 12500 dollar jerimane töleshke, alim abduréhimni 7 yilliq qamaq jazasi we 62,500 dollar jerimane töleshke höküm qilghanliqi, ablikim abduréhimni türmide qattiq qyin-qistaqqa élip, 2007‏- yili 17‏- april küni ammini hökümetke qarshi qutrutushqa urun'ghan dégen jinayet bilen eyiblep toqquz yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqi eskertilgen.

Kanada puqrasi höseyin jélilning qoyup bérilishi tekitlen'gen

Amérika dölet mejlisining Uyghurlar heqqidiki qarar layihiside yene, "xitay edliye da'iriliri 2007‏- yili 19‏- april küni ürümchide kanada puqrasi höseyin jélilni bölgünchi pa'aliyetlerge qatnashqan we térrorluq bir teshkilatqa eza bolghan dep , eyiblep, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qildi.

Gerche , höseyin jélil 2005‏- yili kanada puqraliqigha ötken bolsimu, xitay da'iriliri hazirghiche uning kanada puqrasi ikenlikini inkar qilip, kanada diplomatlirining höseyin jélilni türmide ziyaret qilishigha ruxset bermeywatidu"déyilgen.

Xitay hökümitige qilin'ghan murajet

Qarar layihisining axirida, amérika dölet mejlisi yuqirida tilgha élin'ghanlargha asasen, xitay xelq jumhuriyiti hökümitining,töwendiki nuqtilar boyiche mesililerni bir terep qilishi qarar qilin'ghan.

‏1 ‏- Xitay hökümiti shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarning medeniy we dini hoquqlirini étirap qilip, bu hoquqlarni kapaletke ige qilishi kérek.

2 - Xitay hökümiti rabiye qadir xanimning türmidiki we nazaret astidiki perzentlirini derhal qoyup bérip , rabiye xanim a'ilisi üstidiki bésim we tehditni bikar qilishi kérek .

3 - Xitay hökümiti kanada puqrasi höseyin jélilni derhal qoyup bérip, uning kanadadiki a'ilisining yénigha kétishige ruxset bérishi kérek. (Ömer qanat)