Amérika dölet mudapi'e ministirliqi: " eng xeterlik ehwalgha teyyarliq körüshimiz kérek"


2007.06.15

Hkg 200.jpg
Yapon, amerika we hindistanning dengiz armiye manéwéri.(AFP PHOTO/JAPAN POOL via JIJI PRESS JAPAN OUT)

Xitayning herbiy hazirliqlarni xupiyane halda kéngeytishi we herbiy xamchoti jehette ochuq-ashkara bolmasliqi, amérika terepni intayin bi'aram qilghan we amérika terep xitayning bundaq qilishi asiya-tinch okyan rayonining herbiy tengpungluqini buzdi dep naraziliq bildürgen idi.

Charshenbe küni amérika dölet mudapi'e ministirliqining bir xadimi, xitayning herbiy hazirliqlarni mexpiy kéngeytish qilmishi, amérika terepni xitay bilen yüz bérish éhtimalliqi bolghan eng xeterlik ehwalgha teyyarliq körüp qoyushqa mejburlaydighanliqini bildürdi.

Amérika xitayning herbi tereqqiyatigha jiddiy diqqet qiliwatidu

13- Iyun charshenbe küni amérika dölet mudapi'e ministirliqining asiya- tinch okyan munasiwetlirige mes'ul yademchi ministiri richard lawless awam palatasi herbiy ishlar komitétida guwahliq bérip, amérikining xitaygha qarshi herbiy teyyarliq heriketlirining teywennimu öz ichige alidighanliqini bildürdi we xitayning hazirgha qeder 900 dane bashqurulidighan bombini teywen'ge qaritip qoyghanliqini yene, téximu ilghar, yiraq musapilik yadro oq béshi élip yüreleydighan bashqurulidighan bombilarni, küreshchi ayropilanlarni, urush paraxotlirini we su'asti paraxotlirini tereqqiy qalduruwatqanliqini ashkarilidi.

Uning bildürüshiche, amérika hökümiti xitayning herbiy muddi'asi, bolupmu yadro qoralliri heqqide muhakime xaraktérliq istratégiyilik di'alog élip bérishqa jiddiy éhtiyajliq iken.

Guwahliq bérish yighinida lawless ependi: "méningche , biz heqiqiy menilik söhbet élip barduq... Biz belkim xitaylar qilishqa tirishiwatqan bezi ishlarni cheklep turalishimiz mumkin" dédi we "eger cheklep turushqa qurbitimiz yetmise, eng xeterlik ehwalgha teyyarliq körüshimiz kérek. Bu jiddiy diqqet qilidighan bir terep" dep tekitlidi.

Xitayning herbiy xam choti ashkara emes

Xitay bilen amérika xéli uzundin béri xitayning herbiy xam choti we herbiy hazirliqlar kéngeymichiliki üstide talash ‏- tartish qilip kéliwatqan idi.

Xitay bu yilliq xelq qurultiyi jeryanida, 2007-yili herbiy xirajet üchün 44.39 Milyard dollar ajiritidighanliqini, buning aldinqi yildikidin 17.8 Pirsent östürülgenlikini jakarlighan idi. Emma , amérika awazi radi'osining 15 ‏-iyundiki xewiride körsitilishiche, amérika terep xitayning bu yilliq dölet mudapi'e xirajitini 85 milyard dollardin 125 milyard dollarghiche bolushi mumkin dep perez qilghan.

Uningdin bashqa ,xitay bu yil yanwarda bashqa döletlerni agahlandurup qoymastin sün'iy hemragha qarshi bashqurulidighan bomba siniqi élip bérip, gherb ellirining küchlük naraziliqini qozghighan.

Lawless ependi xitayning bu qilmishlirini "xitay rehberlirining xitayning herbiy iqtidarini qesten yoshurushi" dep körsetti we bular amérika we bashqa el hökümetlirige agahlandurush signali berdi, deydu.

Xitay asiya-tinch okyan rayonning herbiy tengpungluqini buzishi mumkin

Lawless ependi, besh burjeklik bina yéqinda teyyarlighan xitayning herbiy iqtidari heqqidiki doklatni misal qilip turup, xitayning rayon xaraktérlik krizislarning aldini élishta herbiy küchige murajet qilish pilani barliqini körsetti.

Lawless axirida, xitayning mudapi'e sistémilirini shunche pul xejlep yéngilishi, teywenni ajiz orun'gha chüshürüp, asiya-tinch okyan we bashqa jaylarning herbiy tengpungluqini buzup tashlaydu, dep körsetti.

Halbuki, amérika awazi radi'osida körsitilishiche, amérikining sabiq yardemchi tashqi ishlar ministiri john taylor , xitayning asiya -tinch okyan herbiy tengpungluqini buzup tashlishi üchün yene nechche on yil waqit kétidighanliqini, amérikining bu xil ré'alliqni qobul qilishi kéreklikini körsetti we mundaq dédi: " xitay yene nechche on yildimu asiya-tinch okyan rayonining herbiy tengpungluqini buziwitelmeydu. Lékin hamini shundaq qilidu. Amérika duch kélidighan mesile, xitayning kelgüside, asiya-tinch okyan rayonning herbiy tengpungluqi jehette amérika bilen robiro halette turalaydighanliqini qobul qilish ‏- qilmasliq mesilisi."

U yene, amérika asiya-tinch okyan rayonigha, awi'amatka, yuqiri téxnikiliq su asti paraxotliri we urush kémilirini orunlashturup qoyghan ehwal astida, xitayning tebi'iy halda, eger toqunush yuz bérip qalsa bu xil tehditke taqabil turush üchün küchlük qoshun'gha ige bolushni izdeydighanliqini ipadilidi.

Xitay özining herbi xirajet jehette ochuq- ashkare ikenlikni tekitlidi

Roytérs agéntliqining 14 - iyundiki xewiride melum bolushiche, xitay hökümet terep lawlesning bayanlirini "mes'uliyetsizlik" bilen éytilghan, dep eyiblidi. Xitay tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi chin gang: "herbi xirajet jehette biz ochuq- ashkare. Bu amérika hökümet xadimining éytqanliri asassiz bolup, jonggu tehditi nezeriyisini terghip qilghanliq," dédi.(Jüme)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.