Хитай хәлқара қудрәтлик дөләт болуш орнини тикләшкә тиришиватамду ?

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка ахбарат органлириниң америка ташқи сияситини, җүмлидин хитай - америка мунасивәтлириниң тәрәққият йөнилишини бәлгиләштики роли наһайити зор икәнлики көпчиликкә сир әмәс. Америка ахбарат органлириниң хитай һәққидики чүшәнчиси, хитайниң иҗтимаий - иқтисади вә һәрбий тәрәқиятиға қарита тонуши қандақ ? бу хитай - америка мунасивәтлиригә қизиққучилар үчүн қизиқарлиқ тема болса керәк. Америка ахбарат әмәлдарлири чаршәнбә күни америка дөләт мәҗлисидики бир испат бериш йиғинида америка ахбарат органлириниң йәр шари бихәтәрлик вәзийити һәққидики тонушини чүшәндүрүп, хитайниң һәрбий күчини заманивийлаштуруш ғәризи тәйвән боғузида йүз беридиған тасадипи тоқунушқа тәйярлиқ көрүш болупла қалмай, хитайниң хәлқарадики орнини юқири көтүрүшкә қаритилғанлиқини билдүрди.

Америка дөләт мәҗлисиниң һәрбий хизмәт комитети тәрипидин чақирилған чаршәнбә күнки испат бериш йиғинида америка дөләтлик ахбарат мудириниң ишханиси, дөләт мудапиә ахбарат идариси, мәркизи ахбарат идариси қатарлиқ ғоллуқ ахбарат органлириниң юқири дәриҗилик әмәлдарлири гуваһлиқтин өтүп, дөләт мәҗлиси әзалириға йәр шариниң һәр қайси җайлиридики бихәтәрлик вәзийити һәққидә язма мәлумат сунди вә дөләт мәҗлиси әзалириниң суаллириға җаваб бәрди. Испат бериш йиғинида ахбарат әмәлдарлирини вә дөләт мәҗлиси әзалирини әң көп қизиқтурған мәсилиләр асаслиқи америкиниң күнтәртипидики мәсилиләр, йәни әл қаидә тәшкилатиниң америкиға елип келидиған тәһдити, ирақниң вәзийити, афғанистан вә иран қатарлиқлар болсиму, лекин хитайниң һәрбий тәрәққияти, хитайда пул - муамилә кризиси йүз бәрсә буниң америкиға көрситидиған тәсири, хитай нопуси қатарлиқ мәсилиләр тилға елинмай қалмиди.

Хитайниң һәрбий күчини күчәйтиштики ғәризи қудрәтлик дөләтлик орнини тикләшкә қаритилған

Америка дөләтлик ахбарат мудири ишханисиниң юқири дәриҗилик анализчиси томас фингар хитай мәсилисини тилға алғанда мундақ дәйду: хитай рәһбәрлириниң 2006 - йилқи ташқи сиясити ички тәрәққият еһтияҗини қамдашни асас қилиштин хитай иқтисадиниң тәрәққиятиға чәтәлләрдә асас тикләш вә енергийә тәминат мәнбәсигә еришишкә қаритилди.

Нәтиҗидә бу хитайниң судан һәм иранға охшаш мәсилә бар һакимийәтләр билән алақә қурушини күчәйтти. Томас фингар йәнә , хитайниң һәрбий тәрәққияти һәққидә тохтилип, хитай һәрбий күчиниң тәрәққияти тәйвән боғузида тасадипи йүз бериш еһтимали бар тоқунушлар билән чәкләнмәйдиғанлиқини, хитайниң һәрбий күчини күчәйтиштики ғәризи қудрәтлик дөләтлик орнини тикләшкә қаритилғанлиқини билдүрди.

Томас фингар америка дөләт мәҗлисигә тапшурған язма доклатида, хитай 1999 - йилдин башлап һәрбий заманивийлаштуруш қәдиминиң сүритини тезләткәндин бери, бу америкида хитайниң тәйвән боғузида йәтмәкчи болуватқан мәқсидидин шүбһилиниш туйғусиниң күчийишигә сәвәбчи болуватиду. Америка ахбарат органлириниң пәризигә қариғанда ,хитайниң ахирқи мәқсиди хәлқара қудрәтлик дөләт болуш орниға еришиштур, дәп көрсәтти. Томас фингар, америка ахбарат органлириниң хитай һәрбий заманивийлаштуруш қәдими тәйвән боғузидики вәзийәт билән чәкләнмәйду, дәп қарайдиғанлиқини, тәйвән мәсилиси бир тәрәп болған тәқдирдиму хитай һәрбий заманивийлаштуруш қәдимини тохтатмайду, бәлки үзлүксиз күчәйтиду, дәп һесаблайдиғанлиқини билдүрди.

Томас фингарниң әскәртишичә, шу чағда хитай өзиниң һәрбий ишлардики диққәт нәзирини тәйвән боғузидики тоқунушқа қаритиштин, хәлқара һәрбий орнини тикләшкә ағдуруши мумкин. Лекин у йәнә, шуниңға қәдәр хитайниң америка вә хәлқарадики муһим дөләтләр болупму явропа иттипақи вә русийиләр билән яхши мунасивәтни давамлаштурушни үмид қилидиғанлиқини әскәртти. У, хитай рәһбәрлириниң қошна дөләтләр билән болған мунасивәткә әһмийәт бериштики мәқсидини чегра районларниң тинчлиқиға капаләтлик қилиш, дәйду.

Хитай пул - муамилә системиси сағлам әмәс

Бу қетимқи испат бериш йиғинида оттуриға қоюлған мәсилиләрниң йәнә бири, хитай пул -муамилә системисида кризис йүз бәрсә буниң америкиға көрситидиған тәсиридур.

Томас фингар, хитай пул - муамилә системиси сағлам әмәс, дөләт игиликидики банкиларда қәризини қайтуруш мәсилиси наһайити еғир болмисиму, лекин кәлгүси 5 йилда пул -муамилә кризиси йүз бериш еһтимали барлиқини чәткә қақти. У, буниң сәвәблирини " хитай пул - муамилә системиси базар игилики өлчәмлирини қолланмақта. Хитайниң зор миқдарда ташқи перивут записи бар. Ғәзинә қизил рәқими йоқ . Қисқа муддәтлик чәтәл перивут төләнмиси аз "дәп чүшәндүрди.

Хитай нопуси кәлгүси бир әвладқичә давамлиқ көпәйгәндин кейин төвәнлиши мумкин

Томас фингар йәнә, җумһурийәтчи авам палата әзаси майкел конавейниң тәлипигә асасән хитай нопус мәсилисиниң америкиға көрситидиған тәсири һәққидә тохталди. У, мундақ дәйду: хитай нопуси кәлгүси бир әвладқичә давамлиқ көпәйгәндин кейин төвәнлиши мумкин. Хитай, нопусниң көпийиш сүрити җәһәттә алдимиздики йилларда йәршари буйичә әң тез дөләт болуп қалиду.

Пәрәзләргә қариғанда 15 йилдин кейин хитайда 65 яштин ашқан қериларниң сани америка омуми нопусидинму көп болуши мумкин. Нопусниң қериши, бир пәрзәнтлик сиясити қатарлиқлар җәмийәт бихәтәрликини капаләтлик игә қилалмайду. Бу амиллар хитай җәмийәт системисиниң аҗизлиқи болуп, буниң билән хитай иқтисади тәрәққият модилини узунғичә давамлаштуралмаслиқи мумкин."

Америка һөкүмити хитайни һәрбий тәрәққият вә мудапиә селинмисида ашкара болушқа чақирип, хитай һәрбий тәрәққияти униң өзигә керәклик болған бихәтәрлик еһтияҗидин һалқип кәткәнликини тәкитлимәктә. Хитай һөкүмити бу йил һәрбий селинмини 8.17 Пирсәнт өстүрүп, 1995 -йилдики 33 милярд доллардин 45 милярд долларға йәткүзгән. Америка дөләт мудапиә министирлиқи хитай һәрбий селинмисиниң әмәлий сани буниңдин 2 һәссә көп болуши мумкин, дәп пәрәз қилишмақта иди. (Әркин)