Америка- хитай әллири йәнә бир нөвәтлик сода диалоги башлиди


2007.05.22

TRADE-BALANCE-US-CHINA-150.jpg
Хитай - америка сода тәңпуңсизлиғини ипадиләйдиған санлик мәлуматлар. Graphic showing trade balance figures reported by both China and the US for the two countries 2004-2007. by AFP

Америка -хитай сода мунасивәтлиридики җиддийчиликни юмшитиш мәқситидә,америка қошма штатлири билән хитай һөкүмити иккинчи нөвәтлик сода мунасивәтлири сөһбитини башлиди.

Бу нөвәтлик сөһбәткә қатнишиш үчүн һәр икки тәрәп юқири дәриҗилик әмәлдарлардин тәркип тапқан нәччә он кишилик өмәк тәшкиллигән болуп, улар америка тәрәптин малийә министири һенри паулсон Henry Paulson башлиқ 10 нәпәр ички кабинет дәриҗилик әмәлдарлардин тәшкил тапқан сөһбәт өмики, хитай муавин дөләт министири ( зуңли) ву йиниң йетәкчиликидә 14 нәпәр министир дәриҗилик әмәлдарлардин тәшкил тапқан хитай өмикини өз ичигә алиду.

Бу нөвәтлик учришишта , америкиниң енергийә техникилирини вә банка системисини хитайда базар таптуруш җәһәттә бөсүш характерлик нәтиҗигә ериштүрүш үмид қилинмақта. Униңдин башқа һәр икки тәрәп йемәк-ичмәк бихәтәрлик мәсилилиригә қарап чиқишниму күнтәртипкә киргүзгән.

Өткән йили америка ‏- хитай содисида көрүлгән қизил рәқәм тарихтики әң юқири чәккә йәткән

Өткән йили 12- айда мушу типтики юқири дәриҗилик һөкүмәт әмәлдарлиридин тәркип тапқан сөһбәт өмики, биринчи қетимлиқ "истратегийилик иқтисади диалог" ни бейҗиңда елип барған. Һәмдә өткән йили күздә, икки дөләт арисидики сода вә иқтисадий мәсилиләрни тәһлил қилип туруш үчүн бу икки дөләт һәр йилда икки қетим учришип туруш һәққидә келишкән иди.

Америка - хитай арисидики сода мунасивәтлири җәрянида һасил болған ғайәт зор қизил рәқәм232.5 - Милярд америка доллири болуп, бу америка дөләт мәҗлисидә күчлүк инкас қозғиған.

Өткән йили көрүлгән қизил рәқәм, америка ‏- хитай сода тарихидики әң юқири чәккә йәткән дәп қаралған. Мәлум болушичә, бу қизил рәқәм америка омумий сода қизил рәқәмниң 3 тин бир қисимни игиләйдикән.

Сода тәңпуңсизлиқи, америка- хитай мунасивәтлиридики җиддий тәрәпләрниң бири

Өткән һәптә 42 нәпәр авам палата әзаси буш һөкүмитигә мураҗәтнамә сунуп, америка һөкүмитидин хитай пулиниң қиммити мәсилисидә җиддий һәрикәт қоллинишни өтүнгән һәмдә хитайни хитай пулиниң қиммитини өстүрүшкә қистиған.

Алдинқи һәптә америка ташқи ишлар министири кандилиза райсму хитайниң дуня сода тәшкилатиға бәргән вәдилирини дегәндәк ақлап китәлмигәнликини, "әқлий мүлүк һоқуқи" ға хилаплиқ қилғанлиқини, америкиниң бу җәһәттә хизмәт қиливатқанлиқини көрсәткән вә хитай пулиниң қиммити җәһәттә тохтилип: "пул җәһәттә һәнри паулсон коп җапалиқ ишлиди. Хитайлар өз иқтисадиниң хәлқаралиқ иқтисади система қаидилириниң сиртида мәвҗут болуп туралмайдиғанлиқини көрситидиған ишларни қилиши керәк" дегән иди.

Хитайни әң қаттиқ әйибләп кәлгән демократчи кеңәш палата әзаси чарләс счумәр, хитайларниң техичә бу җәһәттә бир конкретни һәрикәт қилмиғанлиқини көрсәткән. Униң билдүрүшичә йәнә, әгәр хитай һөкүмити америка дөләт мәҗлисиниң җаза характерлик қанун лайиһиси түзүп чиқмаслиқини арзу қилса, хитай пулиниң қиммитини өстүрүш җәһәттики қәдимини тизлитиши керәк икән. Башқа әмәлдарлар , сода алақисида хитайға қарши җаза характерлик қанун бәлгиләш америка-хитай арисида омумйүзлүк сода уруши пәйда қилиду дәп әнсирәп келиватқан иди.

Бу қетимлиқ сөһбәт йиғинида хитай дөләт министири ву йи: "икки дөләт арисидики сода мунасивәтлирини сиясийлаштуруш қәтий әқилгә сиғмайду" дәйду.

У йәнә , америка тәрәптики җиддийчиликкә өз ипадисини билдүрүп: " биз өзимизниң мәсилиси үчүн башқиларни әйибләйдиған ишларни қилмаслиғимиз керәк. Тоқунуш һечнемини һәл қилалмайду" деди.

Бу нөвәтлик "истратегийилик иқтисади диалог" қа қатнашқан юқири дәриҗилик дөләт әмәлдарлириниң көплүки сәвәблик бу сөһбәтни тарихи әһмийәткә игә дәп көрсәткән һенри паулсон: " һәр икки тәрәп аримиздики узун мәзгиллик сода мунасивәтлирини сағлам елип беришниң өз дөләтлиримизгә нәқәдәр муһим икәнликини тонуп йәттуқ" дәйду.

Хитайлар америка содисида көпләп пайда елиш үчүн хитай пулиниң алмаштуруш қиммитини төвәнләткән

Америкилиқ иқтисад шунаслар хитайниң өз пулиниң алмаштуруш нисбитини 40 пирсәнт товән тутуш арқилиқ америкиға киргүзидиған хитай маллирини әрзан, әксинчә америкидин хитайға киргүзидиған малларни қиммәт қиливәткәнликини йәкүнләп чиққан.

Шуңа, америка-хитай сода алақисидики тәңпуңсизлиқни һәл қилишта, алди билән хитай пулиниң қиммитини өстүрүш қарши оттуриға қоюлған болуп, америка тәрәп хели узундин бери хитай һөкүмитигә өз пулиниң қиммитини өстүрүш тоғрисида бесим ишлитип келиватқан иди.

Әгәр хитай пулиниң қиммитини өстүрмисә, америка җаза характерлиқ қанун бәлгилиши мумкин

Бу нөвәтлик сода сөһбитидә һечқанчә йеңи пикирләрниң оттуриға қоюлмиғанлиқи қәйт қилинмақта.

Петерсон хәлқара иқтисади институтиниң нопузлуқ тәтқиқатчиси Nicholas Lardy америка аммивий радиосида, бу нөвәтлик сөһбәтниң америка тәрәп күткәндәк нәтиҗә бәрмәйдиғанлиқини көрситип: америка тәрәпниң, болупму дөләт мәҗилисиниң күткәнлири уларни наүмид қоюши еһтималға бәк йеқин" дәйду.

Униң билдүрүшичә йәнә, хитайлар бәзи америка маллириға қоюлидиған баҗни төвәнлитиш яки америка ширкәтлириниң хитай банкилириға мәбләғ селиши қатарлиқларни сәл қоюветиши мумкин икән.

Илгири, һенрй паулсон, әгәр бу қетимлиқ сөһбәт мәғлуп болса, америка өз дөләт мәнпәәтини қоғдашта, хитай алаһидә қоғдинидиған нишанға айлинип қалиду дәп көрсәткән иди.

Униңдин башқа , петерсон хәлқара иқтисади иниститутидин кәлгән юқири дәриҗилик тәтқиқатчи грәй һуфбауер Grey Hufbaue:"мениңчә, қиммити төвәнлитилгән алмаштуруш нисбитигә қарита дөләт мәҗлиси хитайға җаза қоллиниши мумкин" дәйду. (Җүмә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.