Amérika- xitay elliri yene bir nöwetlik soda di'alogi bashlidi


2007.05.22

TRADE-BALANCE-US-CHINA-150.jpg
Xitay - amérika soda tengpungsizlighini ipadileydighan sanlik melumatlar. Graphic showing trade balance figures reported by both China and the US for the two countries 2004-2007. by AFP

Amérika -xitay soda munasiwetliridiki jiddiychilikni yumshitish meqsitide,amérika qoshma shtatliri bilen xitay hökümiti ikkinchi nöwetlik soda munasiwetliri söhbitini bashlidi.

Bu nöwetlik söhbetke qatnishish üchün her ikki terep yuqiri derijilik emeldarlardin terkip tapqan nechche on kishilik ömek teshkilligen bolup, ular amérika tereptin maliye ministiri hénri pa'ulson Henry Paulson bashliq 10 neper ichki kabinét derijilik emeldarlardin teshkil tapqan söhbet ömiki, xitay mu'awin dölet ministiri ( zungli) wu yining yétekchilikide 14 neper ministir derijilik emeldarlardin teshkil tapqan xitay ömikini öz ichige alidu.

Bu nöwetlik uchrishishta , amérikining énérgiye téxnikilirini we banka sistémisini xitayda bazar tapturush jehette bösüsh xaraktérlik netijige érishtürüsh ümid qilinmaqta. Uningdin bashqa her ikki terep yémek-ichmek bixeterlik mesililirige qarap chiqishnimu küntertipke kirgüzgen.

Ötken yili amérika ‏- xitay sodisida körülgen qizil reqem tarixtiki eng yuqiri chekke yetken

Ötken yili 12- ayda mushu tiptiki yuqiri derijilik hökümet emeldarliridin terkip tapqan söhbet ömiki, birinchi qétimliq "istratégiyilik iqtisadi di'alog" ni béyjingda élip barghan. Hemde ötken yili küzde, ikki dölet arisidiki soda we iqtisadiy mesililerni tehlil qilip turush üchün bu ikki dölet her yilda ikki qétim uchriship turush heqqide kélishken idi.

Amérika - xitay arisidiki soda munasiwetliri jeryanida hasil bolghan ghayet zor qizil reqem232.5 - Milyard amérika dolliri bolup, bu amérika dölet mejliside küchlük inkas qozghighan.

Ötken yili körülgen qizil reqem, amérika ‏- xitay soda tarixidiki eng yuqiri chekke yetken dep qaralghan. Melum bolushiche, bu qizil reqem amérika omumiy soda qizil reqemning 3 tin bir qisimni igileydiken.

Soda tengpungsizliqi, amérika- xitay munasiwetliridiki jiddiy tereplerning biri

Ötken hepte 42 neper awam palata ezasi bush hökümitige murajetname sunup, amérika hökümitidin xitay pulining qimmiti mesiliside jiddiy heriket qollinishni ötün'gen hemde xitayni xitay pulining qimmitini östürüshke qistighan.

Aldinqi hepte amérika tashqi ishlar ministiri kandiliza raysmu xitayning dunya soda teshkilatigha bergen wedilirini dégendek aqlap kitelmigenlikini, "eqliy mülük hoquqi" gha xilapliq qilghanliqini, amérikining bu jehette xizmet qiliwatqanliqini körsetken we xitay pulining qimmiti jehette toxtilip: "pul jehette henri pa'ulson kop japaliq ishlidi. Xitaylar öz iqtisadining xelq'araliq iqtisadi sistéma qa'idilirining sirtida mewjut bolup turalmaydighanliqini körsitidighan ishlarni qilishi kérek" dégen idi.

Xitayni eng qattiq eyiblep kelgen démokratchi kéngesh palata ezasi charles schumer, xitaylarning téxiche bu jehette bir konkrétni heriket qilmighanliqini körsetken. Uning bildürüshiche yene, eger xitay hökümiti amérika dölet mejlisining jaza xaraktérlik qanun layihisi tüzüp chiqmasliqini arzu qilsa, xitay pulining qimmitini östürüsh jehettiki qedimini tizlitishi kérek iken. Bashqa emeldarlar , soda alaqisida xitaygha qarshi jaza xaraktérlik qanun belgilesh amérika-xitay arisida omumyüzlük soda urushi peyda qilidu dep ensirep kéliwatqan idi.

Bu qétimliq söhbet yighinida xitay dölet ministiri wu yi: "ikki dölet arisidiki soda munasiwetlirini siyasiylashturush qet'iy eqilge sighmaydu" deydu.

U yene , amérika tereptiki jiddiychilikke öz ipadisini bildürüp: " biz özimizning mesilisi üchün bashqilarni eyibleydighan ishlarni qilmaslighimiz kérek. Toqunush héchnémini hel qilalmaydu" dédi.

Bu nöwetlik "istratégiyilik iqtisadi di'alog" qa qatnashqan yuqiri derijilik dölet emeldarlirining köplüki seweblik bu söhbetni tarixi ehmiyetke ige dep körsetken hénri pa'ulson: " her ikki terep arimizdiki uzun mezgillik soda munasiwetlirini saghlam élip bérishning öz döletlirimizge neqeder muhim ikenlikini tonup yettuq" deydu.

Xitaylar amérika sodisida köplep payda élish üchün xitay pulining almashturush qimmitini töwenletken

Amérikiliq iqtisad shunaslar xitayning öz pulining almashturush nisbitini 40 pirsent towen tutush arqiliq amérikigha kirgüzidighan xitay mallirini erzan, eksinche amérikidin xitaygha kirgüzidighan mallarni qimmet qiliwetkenlikini yekünlep chiqqan.

Shunga, amérika-xitay soda alaqisidiki tengpungsizliqni hel qilishta, aldi bilen xitay pulining qimmitini östürüsh qarshi otturigha qoyulghan bolup, amérika terep xéli uzundin béri xitay hökümitige öz pulining qimmitini östürüsh toghrisida bésim ishlitip kéliwatqan idi.

Eger xitay pulining qimmitini östürmise, amérika jaza xaraktérliq qanun belgilishi mumkin

Bu nöwetlik soda söhbitide héchqanche yéngi pikirlerning otturigha qoyulmighanliqi qeyt qilinmaqta.

Pétérson xelq'ara iqtisadi institutining nopuzluq tetqiqatchisi Nicholas Lardy amérika ammiwiy radi'osida, bu nöwetlik söhbetning amérika terep kütkendek netije bermeydighanliqini körsitip: amérika terepning, bolupmu dölet mejilisining kütkenliri ularni na'ümid qoyushi éhtimalgha bek yéqin" deydu.

Uning bildürüshiche yene, xitaylar bezi amérika mallirigha qoyulidighan bajni töwenlitish yaki amérika shirketlirining xitay bankilirigha meblegh sélishi qatarliqlarni sel qoyuwétishi mumkin iken.

Ilgiri, hénry pa'ulson, eger bu qétimliq söhbet meghlup bolsa, amérika öz dölet menpe'etini qoghdashta, xitay alahide qoghdinidighan nishan'gha aylinip qalidu dep körsetken idi.

Uningdin bashqa , pétérson xelq'ara iqtisadi inistitutidin kelgen yuqiri derijilik tetqiqatchi grey hufba'u'ér Grey Hufbaue:"méningche, qimmiti töwenlitilgen almashturush nisbitige qarita dölet mejlisi xitaygha jaza qollinishi mumkin" deydu. (Jüme)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.