D u q ning 3 ‏ - nöwetlik qurultiyi amérika dölet mejliside échildi

Süret, 2009 - yili 21 - may, washingtondiki amérika döwlet mejliside échiliwatqan dunya uyghur qurultiyining 3 ‏ - nöwetlik wekiller qurultiyida, tebrik sözi qiliwatqan amérika awam palata ezasi jemis mékgawrin we yighingha riasetchilik qiliwatqan alim séytof ependi sehnide.

Amérika dölet mejlisining gümbezlik merkizi parlamént binasida bashlan'ghan dunya Uyghur qurultiyining 3 ‏ - nöwetlik wekiller qurultayning échilish murasimi peyshenbe küni etigen sa'et 9 :00 larda bashlandi. Mezkur qurultay hazirgha qeder échilghan qurultaylar ichidiki 1992 ‏ - yili échilghan sherqiy türkistan milliy qurultiyidin kéyinki eng muhim qurultaylarning biri bolup hésablinidu. Qurultayning bashlinishida amérika dölet gémini bilen sherqiy türkistan gémini chélindi.

Dunyaning her qaysi elliridin toplan'ghan az dégende 100 neper Uyghur wekili, amérikidiki Uyghur muhajirlar, amérika dölet mejlisining ezaliri, kishilik hoquq teshkilatlirining wekilliri, Uyghurlarni himaye qilidighan amérikiliqlar bolup nurghun kishilerning ishtirakchiliqidiki qurultayda yighin zali ademler bilen tolghan.

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim qurultayda échilish nutiqi sözlep, dunya Uyghur qurultiyining her türlük shiddet we zorawanliqlarni ret qilidighanliqini bildürdi.

Amérika dölet mejlisi awam we kéngesh palatasining 6 neper ezasi qurultayning échilish murasimigha qatnashqan bolup, ular qurultayda söz qildi we qurultayning amérika dölet mejliside échilghanliqini tebriklidi. Qurultayda 1‏ - bolup sözge chiqqan awam palata ezasi linkén di'az balart, Uyghurlarning dawasini qollaydighanliqini we bu dawada Uyghur xelqining teripide turidighanliqini bildürdi.

" Bügün etigen silerni amérika qoshma shtatlirining dölet mejlisige élip kelgen nerse peqetla silerning dawaringlar" dep tekitligen awam palata ezasi linkén di'az balart, bir dawada izchilliqning we chidamchanliqning muhimliqini tekitlidi. U mundaq deydu": her qandaq bir küreshning eng muhim xaraktéri we amili uningdiki chidamchanliqtur. Eng qiyin küresh chidamchanliqni we izchilliqni telep qilidu. Men silerning bu yerdiki shundaqla bu yerde bolalmighan kishilerning pikir we iradisige wekillik qilish jasaritinglargha ishinimen. Siler wekiller, siler pütün millitinglargha wekillik qilisiler ...."

Awam palata ezasi linkén di'az balart qurultaydiki sözide yene amérika dölet mejlisi ezalirining amérika xelqining igilik hoquqigha wekillik qilidighanliqini eskertip, Uyghur wekillirining bolsa öz xelqining igilik hoquqigha wekillik qilidighanliqining bisharitini berdi. U, "amérika asasi qanunining1 ‏ - maddisi uning hökümet we qanun organlirini teshkillesh toghrisidiki 2 ‏ - we 3 ‏ - maddisigha qarighanda burun tüzülgen. 1 Maddida barewerlikning ehmiyiti tekitlen'gen. 1 ‏ - Maddini mushu mejlis maqullighan idi. Amérika awam palata ezaliri bolsa amérikining igilik hoquqluq kishiliridur. Amérika xelqi silerning dostunglar bolghanliqi we silerning qollishinglargha érishkenlikidin pexirlinidu," dédi. 
 
Kristofir simis, qurultayda söz qilghan amérika awam palata ezalirining biri. U qurultaydiki sözide xitay da'irilirigha we obama hökümitige töwendiki chaqiriqlarda boldi. Kristofir simis

www.chrissmith.house.gov

Mundaq deydu": xitay hökümitige xitap qilidighan chaqiriq nahayiti éniq, yeni Uyghur xelqining kishilik hoquqigha hörmet qilishi kérek. Obama hökümiti we dunyadiki her qaysi eller hökümetliri xitay bilen bolghan munaswitide kishili'uk hoquqni muhim orun'gha qoyushi kérek. Epsuski mushu minutlarda men xitay hökümiti yaki obama hökümitining buni nezerde tutqanliqigha da'ir bisharetlerni uchuratmidim."

Krisitofir simis, amérika dölet mejlisidiki Uyghur kishilik hoquq mesilisige yéqindin köngül bölidighan jumhuriyetchi awam palata ezaliribning biridur. U qurultaydiki sözide bezi xelq'ara teshkilatlarning Uyghurlargha irqiy tazilash siyasiti yürgüziliwatidu, dep qaraydighanliqini eskertti.

U, Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitini chüshendürüp, "xitay hökümitining bu jehettiki ziyankeshliki keng - kölemlik qolgha élish, öymu ‏ - öy axturush, Uyghurlarning sayahet qilishini cheklesh, Uyghur tor betlirini kontrol qilish, Uyghur meschid, ölüma we dindarlirini nazaret qilish, diniy pa'aliyet, ayallarning béshini örishi, roza tutush, hej qilishni cheklesh qatarliqlarni öz ichige alidu. Bezi sheherlerde Uyghurlar kolliktip tutqun'gha uchuridi, tutqun qilish balilarni öz ichige alidu. Xelq'ara kechürüm teshkilatining doklatigha qarighanda xitay hökümiti Uyghurlargha irqiy tazilash siyasiti yürgüzgen."

Qurultayda sözge chiqqan amérika awam palata ezalirining biri frak wolftur. U güentanamodiki 17 neper Uyghurni amérikigha qoyup bérishke qarshi chiqiwatqan jumhuriyetchi awam palata ezalirining biri bolup, qurultaydiki sözide özining güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyup bérishke qarshi chiqqanliqini aqlidi, lékin Uyghur xelqining dawasida ular bilen birge turudighanliqini bildürdi.

U mundaq deydu":men güentanamodiki 17 neper Uyghur tutqunni amérikigha orunlashturush mesiliside özemning adimilik semimiyitim bilen bu qarargha keldim. Eger men bu mesilini otturigha qoymisam heqsizlik qilghan bolup qélishim mümkin. Lékin bu yerde güentanamodiki bilen bu yerdiki Uyghurlar arisida nahayiti éniq chek - chigra bar. Siler, dimokratiye, kishilik hoquq we diniy erkinlik üchün küresh qiliwatqanlar. Lékin ular bolsa térrorluq terbiyesi körgenler."

AFP Photo

U yene, "eger bu mesilide oxshimighan pikirdikiler bolsa bu sizning amérikidiki hoquqingiz. Bu ulugh dölet, oxshashmighan pikir we köz qarashlar asasigha qurulghan. Bu amérika bilen xitayning tüp perqlirining biridur. Men Uyghur jem'iyitining kishilik hoquq we diniy erkinlik kürishini qollap, ular bilen qet'i birge turimen."

Amérika dölet mejlisining dimokratik awam palata ezasi bill déléxant qurultaydiki sözide güentanamodiki Uyghurlarni aqlap, xitayni amérikining güentanamodiki Uyghurlarni orunlashturushigha tosalghu peyda qilish bilen eyiplidi.

Déléxant, "bu kishiler afghanistanda pakistanliqlar teripidin amérikiliqlargha her biri 5 ming dollargha sétip bérilgen. Bush hökümiti we sot mehkimisining bu kishilerni 'düshmen jengchisi emes' dep aqlishigha qararigha qarimay ular yenila güentanamoda tutup turulmaqta. Bu kishilerning üzliksiz güentanamoda tutup turulushi ularning hergiz amérikigha tehdit salidighan kishiler bolghanliqida emes. Belki xitay hökümitining ulargha tehdit séliwatqanliqida" dep körsetti.

Amérika dölet mejlisining dimokratik awam palata ezasi, dölet mejlisi tam lantos kishilik hoquq komitétining re'isi jéymis mikgowérin bolsa obama hökümitining güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha orunlashturushini telep qildi. U mundaq deydu": biz ürümchidiki sod mehkimilirining adilane we heqqani bolushini telep qilish bilen birge, biz özimiz güentanamodiki Uyghurlargha adilane we heqqani mu'amile qilishimiz kérek. Biz bir möjize yüz bérip, dunyaning bu ishni bir terep qilishini kütish olturmasliqimiz, özimizning yüz obroyi we qimmet qarishini saqlishimiz lazim. Amérikining güentanamodiki Uyghurlarni gérmaniyege orunlashturushni telep qilishi yéterlik emes. Men amérika bir qisim Uyghurlarni qobul qilishi kérek, dep qaraymen."

Amérika kéngesh palata ezasi sherod browén qurultayda sözide wekillerge özining yene bir kéngesh palata ezasi bilen birliship, Uyghurlarning mediniyet we diniy hoquqini qoghdashni telep qilidighan bir qarar lahiyesi hazirlawatqanliqini élan qildi. Qurultay wekillirining ijtima'iy adalet we heqqaniyet yolida bu yerge toplan'ghanliqini tekitligen kéngesh palata ezasi browén, "shuning üchün men kéngesh palata ezasi inxak bilen xitayni Uyghur xelqining mediniyiti we diniy étiqadi we Uyghur aptonom rayonidiki hoquqini étirap qilishqa chaqiridighan bir qarar lahiyesi hazirlighanliqimni iptixarliq bilen élan qilmaqchi," dep eskertti.

Qurultayda wekillerning eng zor alqishigha érishken nutuqlarning biri, amérika dölet mejlisi xitay ishlar komitétining xadimi kara abramsonning Uyghur tilida sözligen nutiqi boldi. Kara abramson nutuqida xitay ishlar komitétining Uyghur toghrisida ishligen xizméti, dölet mejlisi hem hökümetke bergen Uyghurlar toghrisidiki teklip - pikirlirini wekillerge tonushturdi.

Dunya Uyghur qurultiyining amérika dölet mejlis binasidiki 3 ‏ - nöwetlik wekiller qurultiyining échilish murasimi, shu küni sa'et 2:30 largha qeder dawam qildi.

Qurultayning axirida wekiller, washin'gton etrapidiki bir qisim Uyghur muhajirlar we chet'ellikler sherqiy türkistan bayriqini kötürüp, xitayning washin'gtondiki elchixanisi aldida namayish qildi.