Ukra'iniye bilen rusiye gaz mesiliside kélishim hasil qildi

4-Yanwar küni rusiye prézidénti Vladimir Putin bilen rusiye Gazprom shirkiti bashliqi Alexei Miller bille. AFP

1-Ayning 4-küni ukra'iniye bilen rusiye gaz bahasi boyiche söhbet ötküzüp, axiri kélishim hasil qildi.

Ukra'iniye bilen rusiyining arisidiki mezkur gaz weqesi, yeni moskwaning ukra'iniyege béridighan gazni birdinla toxtitiwétishidin kéyin, peqet ukra'iniyidi'ila emes belki, gherb döletlirining naraziliq inkasliri meydan'gha chiqip, rusiyining bu qilmishi tenqid astigha élindi.

Ikki terepning kélishimige bina'en Rosukreenorgo shirkiti ukra'iniyini rusiye bilen ottura asiyaning arilashma gézi bilen teminleshke hemde her ming kub métirning bahasini 95 dollar qilip békitishke pütüshken.

Mezkur Rosukreenorgo shirkiti rusiyining gazprom shirkiti bilen awstriyining Raiffeisenbank shirkitining birleshme pay chéki asasida qurulup, shiwitsariyide tesis qilin'ghan iken.

B b s agéntliqining uchuridin qarighanda, rusiye terep ilgiriki her ming kub métir gazning bahasini eslidiki 50 dollardin 230 dollargha kötürüsh niyitidin yan'ghan bolup, türkmenistan we qazaqistandin erzan sétiwélin'ghan gaz bilen rusiye gézini arilashturush charisi qollinilish arqiliq baha chüshürülgen iken. Emma, yene Rosukreenorgo shirkiti kelgüside ukra'iniyini téximu erzan bolghan türkmenistan gézi bilen teminleydighanliqini bildürgen.

Gherb néme üchün bu mesilige alahide köngül böldi

Rusiye bilen ukra'iniyining arisidiki gaz mesilisige gherb döletliri alahide diqqet qildi hetta gherb metbu'atlirida rusiyining gazni siyasiy wasitige aylandurghanliqi tenqid qilindi. Yawropa énérgiye birleshmisining emeldarliri hemde yawropa birlikining munasiwetlik emeldarliri bu mesilide jiddiy yighin chaqirip, mezkur énérgiye krizisini muzakire qildi. Közetküchilerning qarishiche, yawropaning mezkur krizisqa munchiwala diqqet qilishidiki seweb shuki, yawropagha yetküzülidighan gazning 25%ni'i rusiye teminligenliki, uning üstige bu gazlarning ukra'iniyidin ötidighan turuba liniyisi arqiliq yawropagha yetküzilidighanliqi üchün, egerde buningda chong mesile körülse, buning yawropaning énérgiye éhtiyajigha selbiy tesir körsitishi mumkinliki perez qilin'ghan. Yene bezi közetküchilerning qarishiche, gherbning diqqet qilghan nuqtisi rusiyining gazni siyasiy wasitige aylandurghanliqidur. Biraq, qazaqistan dölet uniwérsitétining iqtisadshunas proféssori shéripjan nadirow bu mesilide bashqiche köz qarishini otturigha qoyup" rusiyining meqsitining ilgiridin ukra'iniyini teminlep kelgen gazlirining bahasini dunyawi bazardiki jümlidin yawropa bériwatqan bahagha yetküzüsh ikenlikini" körsetti.

Gaz mesilisi ukra'iniye bilen rusiye arisidiki siyasiy munasiwetke baghliq

Rusiye-ukra'iniye gaz krizisigha munasiwetlik yene bir köz qarash shuki, ötken yili ukra'iniyide yüz bergen sériq renglik inqilab netijiside rusiye peres hakimiyet yimirilip, uning ornini wiktor yushénko bashchiliqidiki démokratik öktichiler jümlidin rusiyining zomigerlikige qarshi küchler igilidi. Ukra'iniyidiki démokratik inqilabning ghelibisidin kéyin, rusiyining mezkur rayondiki tesiri asta-asta tazilinishqa bashlidi hemde bu dölette rusiyige qarshi keypiyatlar ewji aldi. Hetta buningdin bir ay ilgiri ukra'iniye, gruziye, latwiye, litwa we éstoniye qatarliq döletlerning wekilliri kiyéw shehirige jem bolup, démokratik birlik qurushni qarar qilish bilen ukra'iniye sabiq sowét ittipaqi jumhuriyetlirining üzül-késil rusiye tesiridin qutulushigha hem démokratiyilishishigha tesir körsitidighan bir merkezge aylandi. Shunga bu qétim, rusiyining birdinla gaz bahasini östürüp, ukra'iniyige yuqiri bahada zorlap sétishqa urunushi, aqiwette ukra'iniyining buni qobul qilmasliqi bilen rusiyining gazni toxtitiwétishidin kélip chiqqan ixtilapni ukra'iniye prézidénti wiktor yushénko "ukra'iniyining rusiyidin musteqil bolush kürishi dep atidi".

Rusiye bilen ukra'iniye arisidiki gaz ixtilapi ottura asiyagha qandaq tesir körsitishi mumkin?

Ukra'iniye bilen rusiyining gazdin kélip chiqqan bu qétimqi ixtilabining ottura asiya döletlirige körsitishi mumkin bolghan tesiri heqqide türlük köz qarashlar mewjut. Gerche, türkmenistan we qazaqistan qatarliq döletlerning rusiyining énérgiye jehettiki bésimidin qutulushqa tirishiwatqanliqi bildürülsimu, emma proféssor shéripjan nadiropning éytishiche, bu qétimqi rusiye-qazaqistan gaz ixtilapi ottura asiya döletlirige biwasite tesir körsitelmesliki mumkin. Bu jaylarda rusiyining tesiri chong bolghanliqi üchün türkmenistan, qazaqistan qatarliq ottura asiya döletliri öz gazlirini biwasite ukra'iniyige bermeydu. Gerche ottura asiya jumhuriyetliri siyasiy jehettin musteqil bolghan bolsimu, biraq iqtisadiy we énérgiye saheside izchil türde rusiyige baghlinip kelmekte. Shunga ukra'iniye prézidénti buningdin bir qanche aylar ilgiri türkmenistan'gha kélip, gaz mesiliside sözleshken bolsimu, emma bahada kélishelmey, netije chiqmighan.

Rusiye-ukra'iniye gaz ixtilapi, rusiyining etrapidiki énérgiye döletliri we énérgiyige muhtaj memliketlerning siyaset hem énérgiye sahesidiki erbablirining bes -munazirisini qozghidi. (Ümidwar)