Xitay da'iriliri erzdarlarning hoquqigha dexli - teriz yetküzmekte

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, dunyada kishilik hoquqning hemmidin üstün turidighanliqini jakalawatqan bir peytte, xitayda kishilik hoquqini qolgha keltürüshni telep qiliwatqan erzdarlar türlük qismetlerge duchar bolmaqta. Biraq xitaydiki erzdarlar hökümetning bésimigha qarimay, öz hoquqini himaye qilish üchün barliq tirshchanliqlarni körsitiwatidu.

Undaqta Uyghur erizdarlarchu? ular hökümetke özliri yoluqiwatqan mesililer üstidiki shikayetlirini ochuq bildürüshke jür'et qilalamdu?

Xitay, kishilik hoquqni depsende qilidighan eng nachar dölet

Amérika we yawrupa elliride insanlarning kishilik hoquqi hemmidin ela hésablinidu. Shunga mezkür döletlerde pa'aliyet élip bériwatqan kishilik hoquq teshkilatliri, yalghuz öz dölet tewesidiki insanlarning hoquqi üchün küresh qilipla qalmastin, belki bashqa ellerdiki insanlarning kishilik hoquqini himaye qilish, ulargha heq ‏we adalet élip kélish üchün qolidin kélidighan barliq wasitilarni ishqa sélip kelmekte.

Del buning eksiche yene bir qisim döletlerde kishilik hoquq depsendichilikliri éghir derijide sadir bolmaqta. Bularning ichide bolupmu xitaygha oxshash bir qisim döletler, her yili xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri teripidin tenqidke uchrimaqta.

Gerche xitay da'iriliri, olimpik tenterbiye murasimi ötküzüsh üchün, puqralarning kishilik hoquq xatirisini yaxshilashqa wede bergen bolsimu, emma nöwette xitayda yüz bériwatqan hadisiler xitayda kishilik hoquqning qilchimu özgürüsh yasimighanliqini ispatlaydiken.

11 Yashliq we 13 yashliq ikki balining türmidiki anisini qutuldurush üchün körsetken tirishchanliqliri

Yéqinda istansimiz 11 yashliq hemde 13 yashliq ikki balining türmidiki anisini qutuldurush üchün, xitay saqchiliri bilen qattiq tirkishkenliki heqqidiki bir weqeni éniqlap chiqti.

Weqelik mundaq yüz bergen: xénende shing jen isimlik bir bala birqanche yil ilgiri mashina weqesige uchrap, éghir derijide yarilan'ghan. Balining anisi, shopurdin 40 ming yüen dawalash heqqi telep qilghan, emma qatnash saqchisining ret qilishigha uchrighan.

Buninggha narazliq bildürgen ana, tiy'enmin meydanida özige ot qoyghan. Hökümet erzidar anining tölem tölep bérish toghrisidiki teliwini orundash uyaqta tursun belki uni qolgha élip türmige tashlighan.

Shing jen, anisining heqsizlikke uchrighanliqini, özining bolsa anisiz qélip, qiyinchiliqlargha duch kéliwatqanliqini shuningdek anisining éghir késel turuqluq türmide qattiq emgekke séliniwatqanliqini bayan qilip, dölet re'isi xu jingtawgha mektüp sun'ghan we mushu ayning 7 ‏- küni tiy'enmin meydanigha achisi bilen birlikte bérip": anamgha uwal boldi " dep qattiq towlighan.

Buningdin xewer tapqan saqchi da'iriliri, shing jen bilen shi méyni soraqqa tartip, soraq xatirisi turghuzghandin kéyin, ularning dadisi we taghisini tekshürgen, we oqutquchi we sawaghdashliridin ular heqqide sürüshtürüsh élip barghan. Buning bilen balilarning rohiy bésimi téximu kücheygen.

Saqchilar ularni soraq xatirisige qol qoyushqa qistighanda, 11 yashliq kichik erzdar shing jen soraq xatirisige qol qoyushni ret qilghan. Saqchilar uninggha qol qoyghuzushqa amalsiz qélip, axiri kétip qalghan.

"Saqchi bizni, rast gep qilishimizni éytti we éytqanlirimizni xatiriliwaldi. Bizdin tiy'enmin'gha nime üchün barghanlighimizni, arqimizda muxbir bar - yoqliqini we türmige apamni körüshke barghan - barmighanliqimni soridi. Saqchilar yene éntérnéttiki resim we matériyallarni élip, bizni qol qoyushqa we barmaq izi bérishke qistidi. Emma men ulargha qol qoymudum."

Uyghur jem'iyitide buningdin éghir weqelerning yüz béridighanliqini, 11 yashliq bala emes, quramigha yetken kishilerning heqsizliq aldida öz teleplirini dadilliq bilen otturigha qoyalmaydighanliqini inkas qilghan, ilgiri Uyghur élida saqchiliq wezipisi ötigen, dunya Uyghur qurultiyi yashlar komitétining re'isi, gollandiye sherqiy türkistan wexpining re'isi bextiyar shemsidin ependi qarashlirini bayan qilidu.

Bextiyar ependi, kishilik hoquqi depsendichilikke uchrighan Uyghurlarning, öz naraziliqlirini hökümetke bildürüshke jür'et qilalmasliq seweblirining amilliri toghrisida toxtilidu.(Eqide)