Xitay, axbarat erkinlikini yenila qattiq basturmaqta
2005.05.03

Bash shtabi parizhdiki "chégrisiz muxbirlar teshkilati" ning doklatida bildürüshiche, ötken yili asiyadiki axbarat erkinliki zorawan küchler we axbaratni nazaret qilish orunlirining tosalghusigha uchrighan. Xitay xoshna döletliridin bolghan shimaliy koriye, bérma we wéytnamgha oxshashla axbarat we uchurlarning erkin tarqilishini qattiq kontrol qilghan.
Xitay muxbirlarni türmige eng köp tashlighan dölet
Doklatta körsitilishiche, ötken yili dunyada 53 muxbir öltürülgen bolup, buning 16 si asiyada öltürülgen. Buning ichide filippinda alte muxbir, bin'galda töt muxbir öltürülgen.
Doklatta éytilishiche, bu yil birinchi ayghiche 107 neper muxbir xizmet sewebidin türmige tashlan'ghan . Xitay muxbirlarni eng köp türmige tashlighan dölet bolup, 27 neper muxbir hazirghiche xitay türmiliride yatmaqta. Melumatlargha qarighanda, xitaydiki bir muxbir ötken yili yene "dölet mexpiyetlikini ashkarilash jinayiti" bilen eyiblinip, ölüm jazasigha höküm qilin'ghan.
Chégrisiz muxbirlar teshkilati seyshenbe küni amérikining washin'gton shehiride mezkurdoklatini élan qilish bilen birlikte yene,döletlerning axbarat erkinlik weziyiti heqqide muhakime yighini ötküzgen. Nöwette amérikida yashawatqan xitay yazghuchisi xé chingliyen yighinda söz qilip, xitayning muxbirlar üchün eng chong türme ikenlikini bildürüp mundaq dédi:
Heqiqetni sözlesh axbarat xadimlirining eng yuqiri ölchimi emes, belki eng töwen ölchimi. Biraq kishini eng échinduridighini, xitayda bu intayin xeterlik bir ishaqa aylinip qaldi.
- Men xitayda qanchilik ademning heqiqetni sözligenliki üchün türmide yétiwatqanliqini éniq bilmeymen. Emma men bundaq ishlarning xitayda dawamliq yüz bériwatqanliqini bilimen. Ikki kün awwal téxi xitay hökümiti dölet mexpiyetlikini ashkarilash jinayiti bilen shitaw isimlik bir muxbirni on yilliq qamaq jazasigha höküm qildi. Kishini epsuslanduridighini, bu kishilerning söz erkinlikini qoghliship körsetken tirishchanliqliri ulargha héchqandaq shöhret élip kelmestin, belki ulargha dagh keltürdi. Xitay hökümiti ularni " hakimiyetni aghdurushqa urunush" , " dölet mexpiyetlikini ashkarilash" qatarliq jinayetler bilen eyiblep, xelq arisidiki obrazini pütünley asti-üstün qilishqa urundi. Men bizning bundaq bir hökümitimiz bolghanliqidin qattiq numus qilimen.
U yene, xelq'ara jem'iyetni xitaygha axbarat erkinliki, kishilik hoquq weziyitini yaxshilash heqqide bésim ishlitishke chaqirdi.
Doklatning roli
Chégrisiz muxbirlar teshkilati her yili dunyaning axbarat erkinlik weziyiti heqqide doklat élan qiliwatqan bolup, xitay her yili dégüdek doklatta tilgha élinip, eyiblinip kelmekte. Undaqta chégrisiz muxbirlar teshkilatining doklati xitaygha qandaq tesir körsitishi mumkin? nöwette amérikining washin'gton döletlik démokratiye fondi teshkilatida ziyaretchi mutexessis bolup ishlewatqan béyjing uniwérsitéti axbarat fakoltétining sabiq proféssori jyaw gobyaw ependi mundaq dédi:
"Chégrisiz muxbirlar teshkilatining xitayni eyibleydighan bundaq doklat élan qilishi bir yaxshi ish. Biraq, eger xitaygha diplomatiye jehette tesir körsiteleydighan b d t bolamdu, amérika- yawrupa bolamdu birlikte konkrét tedbir qollanmisa, bundaq doklatning xitaydiki axbarat erkinlik weziyitini yaxshilashta chong rol oyniyalishi natayin. Emma, shübhisizki xitaygha jama'et pikri bésimi hasil qilalaydu" .
Eng yéngi misal
Xitay hökümiti axbarat erkinlik mukapatining xitaydiki muxbirlarni téximu ilhamlandurup, ularning mukapatqa érishken kishilerning yolini tutushidin endishe qilidu.
Xitayning axbarat erkinlikini depsende qiliwatqanliqining eng yéngi bir misali, xitay hökümiti dunya axbarat erkinlik künide, b d t ma'arip, tebi'iy pen we medeniyet orgini teripidin tarqitilghan" dunya axbarat erkinlik mukapati" gha érishken "jenubiy sheher géziti" ning sabiq bash tehriri chin yijungning chet'elge chiqip mukapatni tapshurup élishigha ruxset qilmighan.
Kanadada yashawatqan xitay yazghuchisi rin buméy axbarat erkinlik mukapatigha érishken muxbirlarni mukapat tapshuruwélishtin tosush, xitayning kona siyasiti ikenlikini bildürüp mundaq dédi:
"Xitay hökümiti bundaq bir ishning xelq'ara jem'iyette téximu chong tesir qozghishini xalimaydu. Mukapatqa érishken kishini chet'elge chiqarmasliq emeliyette, u kishige téximu ilgiriligen halda ziyankeshlik qilish. Xitay hökümiti axbarat erkinlik mukapatining xitaydiki muxbirlarni téximu ilhamlandurup, ularning mukapatqa érishken kishilerning yolini tutushidin endishe qilidu".
Rin buméyning bildürüshiche, söz erkinliki we axbarat erkinlikini basturush xitay hökümitining tüpki dölet siyasiti. Buningdin sirt, xitay hökümitining söz we axbarat erkinlikini kontrol qilish téxnikisimu barghansiri ilgharlishiwatqan bolup, shunga xitay xéli uzun bir mezgilgiche, söz we axbarat erkinlikini téximu basturidiken.
Chet'eldiki Uyghur pa'aliyetchiliri, xitay hökümitining ötken yili Uyghur élidiki axbarat erkinlikinimu qattiq basturghanliqi, girmaniyidiki " sherqiy türkistan uchur merkizi" ge uchur yollidi dégen nam bilen qeshqerlik abdughéni memtiminni qolgha alghanliqini bildürmekte .
Hökümetler térrorchiliqqa qarshi turushni bahane qilip axbarat erkinliki boghmaqta
Chégrisiz muxbirlar teshkilati doklatida yene, xitay hökümitining " térrorizchiliqqa qarshi turush" namida axbarat erkinlikini depsende qilghanliqini körsetti. Ularning bildürüshiche, ötken yilqi térrorchiliqqa qarshi herikette, xitay, pakistan we hindonéziye qatarliq döletler axbarat saheside nurghun uchurlarni qamal qilghan.
Xitay hökümiti yene dawamliq türde erkin asiya radi'osi, tibet awazi qatarliqlarning programmlirini qattiq tosup," wolsitirit zhornili" ning xitayche tor bétini chekligen.
Xu jintaw " axbarat mushtumzori" tizimlikidin orun aldi
Chégrisiz muxbirlar teshkilati döletlerdiki axbarat erkinliki weziyitini heqqide doklat élan qilish bilen bille, axbarat erkinlikini xalighanche depsende qilghan 34 neper " mushtumzor" ning tizimlikini élan qildi. Xitay dölet re'isi xu jintaw bu tizimlikte tötinchi bolup tilgha élin'ghan.
Chégrisiz muxbirlar teshkilatining xu jintawni " axbarat erkinliki mushtumzori tizimliki" ge kirgüzüshining elwette sewebi bar bolup, belkim radi'o anglighuchilirimiz chin yijungning özining mukapatqa érishkenlikidin xewer tapqandin kiyin yazghan rexmet xétidin bezi seweblerni tapalishi mumkin. Chin yijung xétide: "heqiqetni sözlesh axbarat xadimlirining eng yuqiri ölchimi emes, belki eng töwen ölchimi. Biraq kishini eng échinduridighini, xitayda bu intayin xeterlik bir ishaqa aylinip qaldi"- dégen.
Asiyada aran ٪ 7 ahale axbarat erkinlikidin behriman bolalaydu
Buningdin sirt, amérikidiki dunya axbarat erkinliki we démokratik tereqqiyatlarni közitidighan xelq teshkilati- " erkinlik öyi" mu " xelq'ara axbarat erkinlik küni" munasiwiti bilen tekshürüsh doklatini élan qilghan bolup, uningda ötken yili asiyadiki peqet ٪ 7 ahalining axbarat erkinlikidin behriman boliwatqanliqi körsitilgen.
Doklatta körsitilishiche, asiyadiki axbarat erkinlik weziyiti eng nachar bolghan döletler shimaliy koriye bilen bérma iken. (Arzu)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitay intérnétni tosushta ghelibe qilmaqta
- Xitay 2004 - yili yenila dunyada muxbirlarni eng köp qamighan dölet hésablandi
- Xitay dunya boyiche axbarat erkinliki eng az bolghan dölet
- Xitay hökümiti metbu'at sahesi we ziyalilar sipige qaratqan kontrolluqni kücheytmekte
- Xitaydiki metbu'at erkinliki mesilisi
- Xitay hökümiti Google én'gilizche xewerler tor bétini tosti
- Gézittiki Uyghurlargha a'it mezmun bar bet yirtiwétilgen