Хитай америкиниң дини етиқад әркинлики доклатиға наразилиқ билдүрди

• Мухбиримиз җүмәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

20- Сентәбир пәйшәнбә күни, хитай ташқи ишлар министирлиқи баянатчиси җяң ю, америка хитайниң диний сияситини әйибләп елан қилған доклатқа наразилиқ билдүрүп "америкиниң бу қилмиши хитайниң ички ишлириға қопаллиқ билән арилашқанлиқ" һәмдә " америкиниң хитай һөкүмитиниң миллий вә диний сияситини әйибләшлири пүтүнләй асассиз" деди.

Җяң ю хитай ташқи ишлар министирлиқи тор бетидә елан қилған баянатида , хитайниң наразилиқ инкасини ипадиләп: "хитай һөкүмити бу доклатқа қарита қаттиқ наразилиқ билдүриду вә кәскин қарши туриду" дәп оттуриға қойған.

Доклатта хитайниң өз хәлқиниң диний әркинликини боғуватқанлиқи оттуриға қоюлған

Алдинқи һәптә җүмә күни америка ташқи ишлар министирлиқи 2007- йиллиқ хәлқара диний әркинлик доклатини елан қилип, доклатта хитайниң өз хәлқиниң диний әркинликини боғуватқанлиқи вә хитайдики христианларни, тибәтлик буддистларни, уйғур мусулманларни вә фалунгуң муритлирини бастуруш қилмишини изчил давам қилип келиватқанлиқи оттуриға қоюлған һәмдә 2008- йиллиқ бейҗиң олимпики мунасивити билән йеқиндин буян хитайда әвҗ алған еғир бастуруш һәрикәтлириму тилға елинған иди.

Доклатниң хитайға қаритилған қисимда конкретни қилип, хитайда диний етиқад әркинликиниң районларға қарап пәрқләндүрилидиғанлиқи, хитайниң башқа җайлиридики мусулманларниң уйғур аптоном райониға қариғанда көпрәк диний әркинликкә игә икәнлики буниң типик мисали болалайдиғанлиқи һәмдә уйғур аптоном районида яшлар вә өсмүрләрниң диний тәлим елиши чәклинидиғанлиқи көрситилгән.

Мәзкур доклат һәққидә тохталған америка ташқи ишлар министирлиқи хәлқара диний әркинлик программисиниң мәсул хадими җон хәнфорд әпәнди, бу йиллиқ доклатқа йәнә , мусулманларниң динйи етиқад әркинлики боғулуватқан дөләтләрдин бирма вә хитайни алаһидә тилға алди вә "хитай мәсилисигә кәлсәк, президент буш, ташқи ишлар министири кандилиза райс , муавин министир негропонте қатарлиқларни өз ичигә алған америка дөләт әрбаблири хитайни диний әркинликни қоюветишкә риғбәтләндүрүп вә үзлүксиз хитайда садир болуватқан диний етиқад әркинликигә қилинған бузғунчилиқини әйибләп кәлгән болса, иҗабий тәрәпләргә ярдәм қилип кәлди" деди

Диний етиқад әркинлики еғир дәриҗидә чәклинип кәлмәктә

Җон хәнфорд сөзидә йәнә , америка рәһбәрлириниң хитай тәрәп билән елип барған сөһбәтлиридә, хитай һөкүмитиниң динға етиқад қилидиған аз санлиқ милләтләргә йүргүзүватқан сияситини вә хитайниң бәзи җайлирида өсмүрләрниң диний тәлим елишиға йол қоюлмайдиғанлиқини һәмдә хитайда диний етиқад әркинлики боғулуватқан уйғур мусулманларниму алаһидә тилға елип кәлгәнлики һәққидә тохтилип " америка рәһбәрлири йәнә хитай һөкүмитиниң чәтәлләрдә тинч йосунда диний паалийәт билән шуғуллиниватқан уйғурларни мәҗбурий қайтуруп кетиши қатарлиқлар үстидиму сөзлишип кәлди" деди.

Хитай баянатчиси җяң ю юқириқи мәсилиләр үстидә тәпсилий инкас қайтурмиған болсиму, әмма "хитайдики һәр милләт хәлқи вә һәрхил диний гуруппилар кәң диний етиқад әркинликидин бәһримән болуп келиватиду" деди.

Һалбуки , техи йеқиндила уйғур елидин америкиға кәлгән бир яшниң билдүрүшичә, уйғур елидә диний етиқад әркинлики хели еғир дәриҗидә чәклинидиған болуп, һөкүмәт хадимлириниң мәсчиткә кириши чәклинидикән вә алий мәктәпләрдә оқуғучиларниң намаз оқуш, роза туруш, яғлиқ артип йүрүш қатарлиқ диний паалийәтләр билән шуғуллинишиға йол қоюлмайдикән.

Бу һәқтә алдинқи күни америка авам палатасидики қарар мақуллаш йиғини җәрянида палата әзаси киристофер симс әпәндиму уйғурларниң диний вә мәдәний һоқуқлириниң тартивелинғанлиқини тилға алған иди.

Хитай һәр йили бирләшкән дөләтләр тәшкилатниң йиллиқ кишилик һоқуқ доклатида тәнқидкә учрайду

Хитай коммунистик һөкүмити болса маркисиниң атеизм тәлиматини йетәкчи қилған дәһрий дөләт болуп, черкав, мәсчит вә ибадәтханиларниң һәммиси дегүдәк хитай компартийиси игидарчилиқида , мәзкур ибадәт орунлириниң поп, имам вә раһиб каланлири һөкүмәт тәрипидин бәлгилиниду вә һөкүмәт тәминатиға еришиду.

Хитай мушу усулдин пайдилинип, оз сияситини яхши иҗра қилидиған , гепини аңлайдиған кишиләрни имамәтчилик вә раһиб каланлиқ вәзиписигә тәйинләш арқилиқ, һәрқайси җайлардин ибадәт орунлириға болған контроллуқни күчәйтти.

Хитай һәр йили дегүдәк мәйли бирләшкән дөләтләр тәшкилатниң йиллиқ кишилик һоқуқ доклатида вә мәйли америка һөкүмитиниң хәлқаралиқ диний етиқад әркинлики доклатлирида болсун, кишилик һоқуқни дәпсәндә қилиш, диний әркинлики боғуш җәһәттә алдинқи қатарға тизилип кәлмәктә. (Җүмә)