Erkinlik sariyi: xitayda mustebitlik tüzümi démokratiye tereqqiyatigha tosalghu boluwatidu

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Dunyadiki erkin we erkinliki yoq memliketler. Photo source: freedomhouse.org

Amérika erkinlik sariyi teshkilati seyshenbe küni dunyadiki bir qisim istratégiyilik muhim döletlerning démokratiye tereqqiyat ehwalini téma qilghan "ötkeldiki döletler" dégen mawzuda doklat élan qilip, xitayda mustebitlik tüzümning démokratiye tereqqiyatigha tosalghu boluwatqanliqini bildürdi. Doklatta yene, xitay da'irilirining tibet , Uyghur ili we ichki mongghullardiki siyasiti tenqidlen'gen.

Erkinlik sariyining " ötkeldiki döletler" dégen mawzudiki doklatida dunyadiki istratégiyilik ehmiyetke ige 60 döletni xiyanetchilikke qarshi turush ehwali, ammining rayi , hökümetlerning ishenchilik derijisi, qanun bilen bashqurush we puqralar erkinliki qatarliq sahelerde bahalap chiqqan bolup, yuqiriqi sahelerde ipadisi yaxshi döletler 7 nomur, ipadisi eng nachar döletlerge 0 bérilgen. Xitay bu sahelerde xatirisi nachar döletler qatarida bahalinip, puqralar erkinlikide 2.14 , ammining rayi we hökümetning ishenchilik derijiside 1.17, xiyanetchilikke qarshi turush we ashkariliq derijiside 2.49 Nomur aldi. "

Xitay köchmenliri tibet, Uyghur ili we ichki mongghulda iqtisadi, siyasiy we medeniyet hayatining pütün sahelirini igiliwaldi"

Erkinlik sariyining doklatida qarighanda xitayning yuqiriqi sahelerdiki ilgirilishini 2005 ‏- yilgha sélishturghanda nahayiti az déyishke bolidu. Erkinlik sariyining ijra'iye mudiri jénnifér windsor, seyshenbe küni washin'gtonda doklat élan qilish munasiwiti bilen ötküzgen axbarat yighinida , xitay duch kéliwatqan zor mesililerni alahide tilgha aldi.

Windsorning eskertishiche, xitay rehberliri muhit weyranchiliqi "ijtima'iy bixeterlik torining" ajizliqi, qerellik ammiwiy salametlik krizisi we aqqunlar mesilisige duch kelmekte. Lékin windsor, xitay rehberlirining bu mesililerni yéngish iradisige guman bilen qaraydighanliqini eskertip, "da'irilerning bu mesililerni yéngish iradisi kishide guman peyda qilidu. Bizningche bu séstima iqtisadi jehette heriketchan bolsimu, lékin siyasiy rehberlik puqralarning neziride ishenchlik emes "dep körsetti. Windsor, " xitay awam puqralirining" komunistik partiye rehberlikige burunqidek ümidwar qarimaydighanliqini bildürdi. Erkinlik sariyining doklatida xitay puqralirining erkinlik ehwaligha 2.14 Nomur bérilgen.

Doklatning bu qisimida xitay asasiy qanuni, xitay xelq jumhuriyitidiki pütün milletler teng barawer shundaqla ularning qanuniy hoquqi we menpe'eti qoghdilidighanliqini tekitligen bolsimu, lékin "xitay köchmenliri gherbni échish siyasitining sayisida tibet, Uyghur ili we ichki mongghulgha seldek éqip kirip, bu yerlerde iqtisadi, siyasiy we medeniyet hayatining pütün sahelirini igiliwaldi "deydu.

" Uyghur we tibetler medeniyet jehettiki yoshurun irqiy tazilashqa duch kéliwatidu "

Doklatta yene, bezi chet'ellik tenqidchilerning Uyghur we tibetler duch kéliwatqan weziyetni medeniyet jehettiki yoshurun " irqiy tazilash " dep tenqid qiliwatqanliqini yazdi. Doklatta eskertishiche, xitay hökümiti 2004 ‏- yili kishilik hoquqni hörmet qilish we qoghdashni asasiy qanun'gha kirgüzgen bolsimu, lékin buni ijra qilmaywatidu.

Washin'gtondiki karnigé xelq'ara tinchliqni ilgiri sürüsh orginining xitay tetqiqat programmisi mudiri péy minshin, erkinlikke peqet 3 ‏- küchler mewjüt bolghandila kapaletlik qilghili bolidu, dep körsetti. U, "üchinchi küch déginimiz öktichi siyasiy partiyiler, metbu'at we ammiwiy pikir erkinliki, musteqil edliye yaki xelq'ara ölchemni öz ichige alidu. Lékin xitay mesiliside 3 ‏- küchning nahayiti ajiz yaki mewjüt emesliki éghir bir mesile bolup qalghanliqini körüwalalaysiz " deydu. Erkinlik sariyi doklatta, xitay asas qanuni heqqide toxtilip, 1982 ‏- yili tüzülgen mezkur qanunda shexslerning kishilik hoquqi emes, döletning imtiyazi, puqralarning mejburiyiti we mes'uliyiti köprek tilgha élin'ghanliqini, 2004 ‏- yili xitay asasiy qanunning 33 ‏- paragrapigha "dölet kishilik hoquqni hörmet qilidu we qoghdaydu " dégen bir madda kirgüzülgen bolsimu, lékin bu maddining ijra qilinmaywatqanliqini bildürdi.

"Emgek bilen özgertish tüzümi asasiy qanun, jinayi ishlar qanuni, xelq'ara puqralar we siyasiy heqler ehdinamisigha xilap"

Amérika kaliforniye uniwérsitéti xelq'ara tetqiqat pakultitining mudiri tam gold, erkinlik sariyining mezkur doklatini teyyarlighan xitayshunaslarning biridur. Uning eskertishiche, xitayning yéza - sheherliride asasiy qanundiki heq - hoquqini telep qilish barghanche keskin tüs almaqta shundaqla qanunsiz türmige solash we ten jazasigha qarshi erzi - shikayetler köpeymekte.

Tam gold," buningdin bir qanche kün burun, xitay kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilati béyjingning jenubidiki erz - shikayetchilerni solaydighan bir alahide türme toghrisida doklat élan qilip, bu türmide dawagerlerdin wehshiylerche öch élinidighanliqini ashkarilidi" dep körsetti. Tam gold yene , xitay saqchilirining puqralarni 4 yilgha qeder emgek bilen özgertish lagirida tutup turush hoquqi barliqini ilgiri sürdi. Erkinlik sariyi doklatta, emgek bilen özgertish tüzümini tenqidligen bolup, xitay qanunchilirining bu tüzümni " asasiy qanun, jinayi ishlar qanuni, xelq'ara puqralar we siyasiy heqler ehdinamisigha xilap " dep qarighanliqini tekitligen.

" Bankilarda partiye teshkilati bar. Banka mudirlirini partiye teyinleydu "

Karnigé xelq'ara tinchliqni ilgiri sürüsh orginidiki péy minshin, xitay da'irilirining duch kelgen mesilige téxnika jehettinla tedbir qollinip, sistémining özige chéqilmaywatqanliqini bildürdi.

Péy minshin, xitay banka séstimisini misalgha élip, "bankilarda partiye teshkilati bar. Banka mudirlirini partiye teyinleydu we yerlik partiye rehbiri bankining konkrét qurulushlarni meblegh bilen teminlishini telep qilalaydu. Bu qurulush payda yetküzmisimu, lékin banka emeldari uni meblegh bilen teminlishi kérek, teminlimise xizmitidin élinishi mumkin" dep körsetti. Péy minshinning eskertishiche, xitay iqtisadining tereqqiyati xata yolgha yiteklenmekte. U, "xitay iqtisadining éshish nisbiti ashuriwétilmigen bolushi mumkin" dep qaraydighanliqini, lékin sapadiki éshish iqtisadtiki éshishqa yitishelmeywatqanliqini bildürdi. (Erkin)