Uyghurlarda exlaq terbiyisi

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Exlaq - ademning ish - herikiti, gep - sözi, idiyisi, mijez - xulqi, mu'amile, munasiwiti, örp - aditini ölchemleshtürüp qélipqa salidighan mizan. Exlaq kündilik turmushta chétilidighan da'irisining kengliki, omumliqi, roli, tesiri, terbiyisi jehettin meniwi küchlerning serxili hésablinidu.

Balilarni terbiyilesh ata - anilarning burchi

Adem exlaqiy terbiye arqiliqla heqiqiy adem bolup yétilidu. Ewladlargha élip bérilghan exlaq terbiyisi qeyerde yaxshi élip bérilsa, shu yerdiki ademlerning idiyiwi sapasi, medeniyet sapasi, exlaq sapasi, ten sapasi yaxshi bolidu. Exlaqiy terbiye arqiliq ewladlargha qandaq adem bolush, qandaq ghaye turghuzush, dewrge mas qedemde qandaq ilgirilesh, qandaq qimmet yaritish, némini qilish, némini qilmasliq, némini söyüsh, némilerdin nepretlinish toghrisida telim bérilidu.

Se'udi erebistanining jidde shehiride turushluq Uyghur alimi muhemmed niyaz hajim güzel exlaq terbiyisi toghruluq toxtilip mundaq didi: "ewladlarni güzel exlaqliq qilip terbiyilesh her bir ata anining mes'uliyiti, mejburiyiti, eng qattiq wezipisidur. Balilirini terbiyisiz qoyghanlar terbiyige köngül bölmeydighan ata - anilar gunahkar we ziyankarlardur."

Balilar ata -anilarning yürek parisi

Muhemmed niyaz hajimning éytishiche, balilar ata - anilarning yürek parisi, köz qarisi, neseb uruqi, milletning ümid yultuzliri, wetenning kelgüsi igisi. Ewladlarni yaxshi terbiyilesh balining teqdiri, a'ilining teqdiri, milletning teqdiri, wetenning kelgüsige munasiwetlik chong ish. Balilar allahning amanetliri. Ularni yaxshi terbiyilimigenler allahning aldida jazagha tartilidu.

Muhemmed niyaz hajim güzel exlaqning eng büyük miras ikenlikini bayan qilip yene mundaq didi: "peyghember eleyhissalam bir hediside: 'héch qandaq ata - ana perzentlirige yaxshi xulq, güzel edep - exlaqtin büyükrek miras qalduralmaydu' dep körsetken. Merhum abduqadir damollam : 'allah insan'gha ata qilghan németler ichide eqil bilen exlaq eng yaxshi némettur. Bu ikkisi yashlarning zinnitidur' dégen iken. Heqiqeten güzel exlaq insanning heqiqiy zinniti, rohiy bayliqidur. Peyghember eleyhissalam:' mal - dunya heqiqiy bayliq emes, rohiy bayliq heqiqiy bayliqtur,' dep körsetken."

Weten söygüsi güzel exlaqtur

Ata - anilar balilirini wetenni, xelqni söyidighan, edep - exlaqliq, ésil peziletlik qilip yétishtürüp chiqishtin mes'uldur. Weten söygüsini balilarning qelbige möhürdek bésish wetenning ghémini yéyishni ögitish ata - anilarning birinchi wezipisidur. Chünki weten söygüsi iman bilen munasiwetlik mesilidur.

Exlaqliq we wijdanliq bolup yétishken bala choqum wetinini söyidu we uning kélechiki üchün bash qaturidu. (Ömerjan )