Уйғур елидә әйдизниң ямришини контрол қилишта кечикип бесилған бир қәдәм
2007.07.31
Уйғур ели нөвәттә хитай буйичә әйдизниң ямраш сүрити әң тез болуватқан район. Шундақла йеқинқи статистикилиқ мәлуматларға асасланғанда , әйдиз уйғур елиниң 15 шәһәр һәм област - вилайәт вә 83 наһийә , йеза - базарлириғичә ямриған . Шундақла әйдиз юқумдарлириниң көп қисмини йәнила уйғурлар игиләйду . Хитай һөкүмити әмди уйғур елидә әйдизниң ямришини контрол қилишта диндин башлап қол тиқмиса болмайдиғанлиқини һес қилип йәткән болуп ,хитай мәркизи һөкүмити мәхсус сиясәт чүшүрүп ,уйғур ели диний һәм миллий ишлар органлирини әйдизниң тарқилишини контрол қилишқа сәпәрвәр қилған. Уйғур елидики диний һәм миллий ишлар комитетлири мәркизи һөкүмәтниң чүшүргән бу буйруқиға қандақ әмәл қилмақчи ?
Уйғур елидә әйдизниң тарқилиши интайин җиддий вәзийәттә
Уйғур елиниң әйдиз вәзийити һәққидә әң йеңи мәлуматларға асасланғанда , йәни 2007 - йили 3 - айғичә уйғур елидә байқалған әйдиз юқумдарлири 19миң 202 нәпәргә йәткән. Мушу буйичә тәхмини һесаблиғанда әмәлий юқумдарлар йүз миңдинму ешип кетидикән. Нөвәттә әйдиз вируси пүтүн уйғур елиниң булуң -пушқақлириғичә таралған болуп, җәми 15 шәһәр , област - вилайәт һәмдә йәнә 83 наһийә һәм йезилардиму әйдиз вируси билән юқумланғанлар байқалған .
Болупму үрүмчи һәмдә ғулҗа әйдиз вируси билән юқумланғучилар әң көп байқалған шәһәрләр болуп 7000дин ашидикән , униңдин қалса ақсу һәмдә қәшқәр икән. Тәңритағ ториниң 17 - июлдики хәвиридин ашкарилинишичә , нөвәттә уйғур аптоном райони , хитай буйичә әйдиз әң кәң тарқалған төтинчи район болуп , уйғур елидики мәлум болған әйдизләр сани хитайда мәлум болған әйдизләрниң % 10ни тәшкил қилидикән.
Бирләшкән дөләтләр тәшкилати 2006 - йили хитай һөкүмитини , әйдизниң тарқилишини контрол қилишта үнүмлүк чарә - тәдбир қолланмайдикән 2010 - йилиға барғанда хитайда әйдиз вируси билән юқумланғанларниң 10 милйондин ешип кетидиғанлиқини агаһландурғаниди .
Шуниңдин башлап хитай һөкүмити җуңгода әйдизниң алдини елиш иситиратегийисини оттуриға қойди , тәңритағ тор бетидә берилгән хәвәрдә көрситилишичә , мәзкур истиратегийә ичигә уйғур елидә әйдизниң тарқилишини контрол қилишта миллий һәмдә диний ишлар органлириниң ролини җари қилдуруш киргүзүлгән болуп , йеқинда мәркизи һөкүмәт бу һәқтә уйғур аптоном районлуқ миллий һәм диний ишлар назаритигә мәхсус сиясәт чүшүргән.
Хитай һөкүмити миллий һәм диний даириләргә мәхсус сиясәт чүшүрди
7 - Айниң31 - күни уйғур ели диний һәм миллий ишлар органлири хитай мәркизи һөкүмитиниң мәзкур сияситини иҗра қилиш һәққидә мәхсус йиғин чақирған һәмдә уйғур елиниң 15 шәһәр , вилайәт һәм областилиридин вә 98 наһийә - базарлириниң диний һәм миллий ишлар органлиридин кәлгән җәмий йүздин артуқ мунасивәтлик кадирларни әйдизниң алдини елиш хизмити тәрбийиләш курсиға қатнаштурған.
Хәвәрдә уйғур аптоном районлуқ миллий ишлар комитети диний етиқад башқуруш идариси партком секритари лю ниң мәзкур курсантларға қилған сөзини нәқил кәлтүрүшичә : диний вә миллий ишларға мәсул кадирларға әйдизниң алдини елиш хизмити һәққидә курс ечиш , мәркизи һөкүмәтниң уйғур елиниң җиддий әйдиз вәзийитини контрол қилип әйдизниң йәниму еғир дәриҗидә ямришини әң төвән чәктә контрол қилишта йолға қойған тәдбири болуп , курсантлардин йүксәк мәсулийәтчанлиқ билән әйдизниң ямришини контрол қилишта аз санлиқ етиқадчи аммиға тәшвиқ тәрбийә хизмити елип бериш , шу арқилиқ уларниң әйдизниң алдини елиш , өзини қоғдаш һәмдә зәһәрлик чекимликтин йирақ туруш , һаятни қәдирләп , милләтләр иттипақлиқиға төһпә қошуп , инақ җәмийәт яритишқа йетәкләш тәләп қилинидикән.
Кесәлни йошурсаң өлүм ашкара
Илгири аңлатқан мәлуматлиримизда хитай һөкүмитиниң уйғур ели гәрчә хитай буйичә әйдиз тарқилиш тезлики әң җиддий болуватқан җай болсиму , уйғур елидә әйдизни контрол қилишта үнүмлүк тәдбир қолланмайватқанлиқи шундақла һазирға қәдәр әйдизләргә көңүл бөлидиған , уларниң давалинишиға ярдәм беридиған бирәр мәхсус дохтурханиниңму қурулмиғанлиқи һәққидә уйғурларниң наразилиқ инкаслирини аңлатқан идуқ .
Шундақла уйғурларда диний етиқадниң суслишишиниң уйғурларда әйдиз һәмдә зәһәрлик чекимликниң ямришиға йол ачқанлиқини шуңа уйғурларниң ислам диний етиқадини күчәйтиш һәмдә диний сорунларда тәшвиқ тәрбийә елип беришниң зәһәр һәм әйдизни чәкләштә муһим рол ойнайдиғанлиқини оттуриға қоюп кәлгән болсиму , әмма хитай һөкүмити уйғурларниң диний етиқадини қаттиқ бастуруп һәм чәкләп кәлгән иди .
Нөвәттә , хитай һөкүмитиниң диний вә миллий ишлар даирилирини йәни диний тәшвиқатни әйдизниң алдини елишта муһим орунға қоюши ,коммунст хитай һөкүмитиниң диний етиқадниң ролини һәм әһмийитини тонуп йәткәнликиниң ипадисиму ? хитайниң мәзкур сияситиниң немидин дерәк беридиғанлиқи шундақла униң күнсайин ямраватқан әйдиз тарқилишини контрол қилишта ойнайдиған ролиға чәтәлләрдики уйғур паалийәтчиләрниң қандақ баһалар бериватқанлиқини игиләш үчүн , биз дуня уйғур қурултийи рәиси , уйғур миллий һәрикити рәһбири рабийә қадир ханимни зиярәт қилдуқ. (Гүлчеһрә)
Мунасивәтлик мақалилар
- Уйғур елидә юқумлуқ кесәлликләрниң көпийип кетишидики сәвәб нәдә?
- Дуня банкисиниң 'хитайда муһитниң булғиниши вә төлиниватқан бәдәл' дегән доклати һәққидә инкаслар
- Хитай коммунист һөкүмити муһитни булғиса хәлқ бәдәл төләмдикән?
- "Әйдиз ашханиларда "дин сарасимгә чүшүшниң һаҗити барму?
- Зәһәр ташлиғучи: "ирадилик болсиңиз зәһәрлик чекимликни чоқум ташлиялайсиз..."
- Ғәрб мәтбуатлири хитайни йемәкликләр бихәтәрлики системисини яхшилашқа мәҗбурлимақта
- Мутәхәссисләр хитай вә уйғур елидики әйдиз бимарлири дуч келиватқан кәмситиш мәсилиси һәққидә тохталди
- Әйдиз бимарлири хитай вә уйғур елидә зор кәмстишләргә дуч кәлмәктә
- Даңлиқ әйдиз паалийәтчиси гав явҗйе радиомизға келип зияритимизни қобул қилди
- Әйдиз паалийәтчиси гав явҗениң мукапат тапшурвилишиға рухсәт қилинди
- Дуня әйдиз күни мунасивити билән доктор муһәммәт имин әпәндини зиярәт
- Хитай һөкүмити әйдизниң хитай вә уйғур елидә күнсери ямраватқанлиқиға иқрар болмақта