Даңлиқ әйдиз паалийәтчиси гав явҗйе радиомизға келип зияритимизни қобул қилди

• Мухбиримиз меһрибанниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Гав явҗйе ханим (солда) әркин асия радиосида

Хәлқаралиқ мукапатқа еришкән йеши 80 дин ашқан хитайниң даңлиқ әйдиз паалийәтчиси дохтур гав яв җйе ханим йеқинда америкиға келип вашингитонда өткүзүлгән мукапатлаш мурасими күниниң әтиси йәни 15 ‏- март күни әркин асия радиомизға келип, мухбирларниң зияритини қобул қилғанда, өзиниң хитайға қайтип барғандин кейинки тәқдиридин интайин әндишә қиливатқанлиқини билдүрди.

Җасарәтлик әйдиз паалийәтчиси

Гав явҗйе ханим бу қетимқи америка сәпиригә интайин тәстә еришкән. Дәсләптә хитай һөкүмити униң америкиға келип мукапат елиш мурасимиға қатнишишиға рухсәт қилмай уни қаттиқ назарәт қилип, һәтта униң өйдин сиртқа чиқишиғиму йол қоймиған, кейин хәлқара бесимниң күчийиши билән, илаҗисиз қалған хитай һөкүмити ахири мақул болуп, униң америкиға келип мукапат елишиға мақул болған. Гав явҗйе ханимниң ейтишичә, гәрчә у бундин илгири җәми 6 қетим хәлқаралиқ мукапат елиш пурсәтлиригә еришкән болсиму, хитай һөкүмити һәр қетим униң йолини тосуп, өниң өзини әвәтмәй, униңға мәнсуп мукапатни башқилар арқилиқ әкәлдургән.

Гав явҗйе ханим 1996 ‏- йилидин башлапла хитайдики әйдиз мәсилисигә йеқиндин көңүл бөлүп кәлгән. У пенсийигә чиқиштин илгири хитайниң хенән өлкисидики хитай тибби дохтурханисиниң аяллар кисәллики бөлүмидә ишлигән. У хитайдики әйдиз мәсилиси болупму әйдиз бимарлири вә әйдиз йитимлири һәққидә көплигән өлкиләргә берип, нурғун тәкшүрүш вә тәтқиқатларни елип барған һәмдә өз чиқими билән "хитайдики әйдиз кесили", "миң парчә хәт", "мән көргән әйдиз бимарлири" қатарлиқ нурғун китабларни язған вә нәшр қилған. 2002 ‏- Йили, у хенән өлкисидики қан сетиш вә қан елиш түпәйлидин келип чиққан әйдиз апитини пүтүн дуняға ашкарилиған. Шуниң билән униң әйдиз мәсилиси һәққидә елип бериватқан һәрқандақ паалийәтлири хитай һөкүмити тәрипидин қаттиқ назарәт қилинип кәлмәктә.

Радиомизға келип зияритимизни қобул қилған гав явҗйе ханим өзиниң бу қетим 2007 ‏- йиллиқ хәлқара мукапатқа еришкәнлик тәсиратини сөзләп келип, көңли интайин бузулған һалда мундақ деди:

"Мениң бу қетим хәлқара сәһнидә мукапат алған чеғимдики һессиятим вә роһи һалитим башқиларниңкигә охшимайду. Мән нурғун мәсилиләрдин ғәм қилмақтимән. Һөкүмәт тәрипидин болған бесим наһайити еғир. Лекин бу иштин ваз кечип болди қилай десәмму, мени қутқузуш илаһи орнида көрүп издәйдиған әйдиз бимарлирини көргинимдә, һәммини унтуймән. Бундақ чағларда қандақ қилишимни билмәй бәкму азаплинимән. Мән һазир 80 дин аштим, хитайдики әйдиз мәсилиси һәммила өлкидә дегидәк зор апәткә айланмақта. Та һазирғичә нурғунлиған кишиләр әйдиз һәққидә техи ениқ бир уқумға игә болалмай келиватиду. Һөкүмәт болса, қуруқ санлиқ мәлуматларни бәргәндин башқа, бу һәқтики алдини елиш, контрол қилиш вә тәшвиқат қилиш қатарлиқ җәһәтләрдә йәнила дегәндәк көңүл бөлмәйду. Әксичә һазир хитайда нурғунлиған кишиләр әйдиз бимарлирини қутқузушни баһанә қилип, пул тепишниңла койида болуп кәтти. Ишқилип хитайдики әйдиз вәзийитиниң арқа көриниши бәкму мурәккәплишип кетиватиду, хитайдики кишиләрниң идийиси чәтәлликләрниңкигә охшимайду. Болупму мәдәнийәт инқилабидин кейин, әхлақ дегән нәрсә қалмиди десәкму болиду. Һәммә адәм ‘пул – пул’ дәп, пул үчүн һәрқандақ ишни қилишқа рази. Кимниң пули болса, шу ночи болуп, милләтниң ақивитини тәсәввур қилиш бәкму тәс болуп қалди" .

Хитай һөкүмити әйдизни йоқитишқа әмәлий тәдбир қолланғини йоқ

Гав явҗйе ханим сөһбәт җәрянида һазир хитай һөкүмити тәрипидин елан қилинған 31 өлкә, шәһәр вә районларда, әйдиз мәсилисиниң күнсери еғирлишип кетиватқанлиқини һәмдә өзиниң вә сәбдашлириниң һәммила өлкигә дегидәк берип тәкшүрүш елип барғанлиқини тәкитләп, буларниң арисида уйғур елидики әйдиз апитиниң хитайдики һәрқандақ өлкидикидин техиму бәкрәк еғир болуватқанлиқини билдүрди.

Мухбиримиз ниң зияритини қобул қилған гав явҗйе ханим һазир хитай вә уйғур елидики әйдиз апитиниң йилдин ‏- йилға еғирлишиватқанлиқини тәкитләш билән бирвақитта, "биздә һазир әйдиз кесили пәқәт җинсий мунасивәт яки зәһәрлик чекимлик төпәйлидинла әмәс, әң муһими йәнила қан сетиш вә қан елиш қатарлиқ йоллар билән тарқалмақта. Булупму бу хил әһвал һазир аяллар арисида техиму бәк еғир болуп, дохтурханида бала туғуш җәрянида, туғутни контрол қилиш үчүн үзүк селиш яки опиратисйә қилиш җәрянида қан арқилиқ әйдиз кесилини өзигә юқтурувалғанлар сани наһайити көп болмақта. Шуниң билән, анидин балиға юқудиған әһвалму илгирики йиллардикидин көпийишкә башлиди . Һазир хитай һөкүмити әйдиз кесилиниң алдини алимиз 'дәп қуруқ тәшвиқат қилғини билән, йәр асти қан понкитлирини йоқитишта, һечқандақ җиддий чарә тәдбирләрни қолланғини йоқ. Қан арқилиқ әйдиз кесилини өзигә юқтурувалғанлар пәқәт хенән өлкисидила әмәс, башқа өлкиләрдиму нурғун, һәтта хинәндикидинму еғир" дәп билдүрди.

Радиомизниң зияритини қобул қилған гав явҗйе ханим сөзиниң ахирида йәнә хәлқараниң әйдиз мәсилисидә хитайға давамлиқ изчил һалда бесим ишлитиши керәкликини, болупму қан сетиш вә қан елиш мәсилисидә хитай һөкүмитини қанунсиз ечиливатқан қан понкитлирини тездин тақивитишкә үндиши керәкликини тәләп қилди. (Меһрибан)