Ezerbeyjandiki "türkistan" géziti

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

"Türkistan" gézitining nusxisi. RFA / Erkin Tarim

11- Nöwetlik türkiy jumhuriyetliri we türkiy milletliri dostluq qérindashliq hemkarliq qurultiyigha qatnishish üchün ezerbeyjanning paytexti bakugha kelgen dunya Uyghur qurultiyi hey'iti 11-ayning 19-küni bakuda chiqiwatqan türkistan gézitining ishxanisini ziyaret qildi. Hey'etni türkistan gézitining qurghuchisi tewfik ependi, bash tehrir aqil jamal ependi qizghin kütüwaldi. Tewfik bizge türkistan gézitining qurulush meqsidi we hazirqi ehwali heqqide melumat bérip ötti. Kéyin biz türkistan gézitini tesis qilghuchi kishilerdin biri bolghan tewfik ependi bilen söhbet élip barduq.

Erkin tarim: hörmetlik tewfik ependi siz türkistan géziti heqqide bizge qisqiche melumat bérip ötsingiz qandaq?

Tewfik ependi: türkistan géziti bir yérim yildin béri chiqiwatidu. Türkistan gézitini chiqirishtiki meqsitimiz töwendikilerdin ibaret. Birinchisi ismidinmu melum bolghinidek türkistan jughrapiyiside yashawatqan musteqil bolghan bolalmighan pütün türkiy milletlerning dert -elemlirini, tarixini, hazirqi weziyitini we kélechikini ezerbeyjan xelqighe anglitish. Ikkinchisi türkiy milletlerning milliy kimlikini eslige keltürüsh, sabiq sowét ittipaqi bolsun, bügünki xitaylar qérindash türkiy milletlerni ayrim ayrim tughqan emes milletlerdek körsitip, otturisigha pitne pasat sélip parchilashqa tirishti we parchilidi. Bu qérindash türkiy milletlerning qérindashliq baghlirini kücheytishke tirishish. Musteqil türkiy jumhuriyetliri arisidiki eskiri, siyasiy we iqtisadiy munasiwetni tereqqiy qildurush üchün xizmet qilish. Üchinchi eng muhim wezipilirimizdin biri musteqilliqni yoqutup qoyghan türkiy milletlerning bay tarixini, medeniyitini anglitish arqiliq ularning öz milli kimlikini qoghdap qélish, aldi bilen medeniy musteqilliqini qolgha keltürüshige uningdin kéyin bolsa siyasi jehettin musteqil bolushigha yardem qilishtin ibaret.

Erkin tarim: hörmetlik tewfik ependi siz gézitingizning béshigha bir xerite qoyupsiz, u xeritide türkiy milletler yashighan hemme yerni türkistanning ichige qoyupsiz, sizche türkistan qeyer?

Tewfik ependi: biz deslepte gézitimizning ismini turan qoyayli dep oylighan iduq. Kéyin biz oyliduqki turan bir jughrapiyiwi isim. Ottura asiyaning bir qismini bügünki ezerbeyjanning bir qismini öz ichige alghan jughrapiyige tarixta turan dep isim bergen. Shunga biz gézitimizning ismini turan emes türkistan qoyduq. Türkistan ismidinmu melum bolghinidek qeyerde türkiy millet bolsa u yer bizning wetinimiz, bizning zéminimizdur. Qisqisi qeyerde türkiy millet bolsa u yer türkistanning bir parchisidur. Türkistan dégen söz türkiy milletler yashawatqan yer menisidedur.

Erkin tarim: hörmetlik tewfik ependi türkistan gézitining ezerbeyjanda oqurmenliri köpmu?

Tewfik ependi: biz gézitni yéngi chiqirishqa bashlighanda köp ikkilenduq. Türkiy jumhuriyetlerde men yuqirida dep ötken meqsetlirimizge qarshi chiqidighan kishilermu köp idi. Eger türkiy milletler öz tarixini yaxshi bilidighan öz medeniyitige ige chiqidighan millet bolghan bolsa, bu gézitni chiqirishqa kérek yoq idi. Gézitni yéngi chiqarghan waqtimizda 30-25% satalighan bolsaq, bügün %85-90 sétiwatimiz. Démek bu gézitke qiziqqanlarning sani barghanséri köpiyiwatidu. Gézitimiz tor bétidimu élan qiliniwatidu, tor béti arqiliq 10 minglarche insan oquwatidu. Bu bizni téximu xoshal qiliwatidu. Tor béti adrisimiz: www.turkustan.org

Erkin tarim: hörmetlik tewfik ependi ezerbeyjan xelqi Uyghurlarni bilemdu?

Tewfik ependi: shuni ochuq démekchimenki, sabiq sowét ittipaqi mezgilide bizgimu öz tariximiz oqutulmighan, emma ziyaliylar arisida Uyghurlarni bilidighanlar bar idi. Bügün ezerbeyjan xelqining hemmisi Uyghurlarni yaxshi bilidu dések yalghan gep qilghan bolup qalimiz. Hazir biz chiqiriwatqan türkistan gézitining wasitisi bilen ezerbeyjan yashlirining köpining Uyghurlar heqqide melumati bar. Biz gézitimizning her sanida Uyghurlar heqqide maqale we eng yéngi xewerlerni bésiwatimiz. Bügün ezerbeyjandiki dukanlarni, kitabxanlarni aylinidighan bolsingiz sherqiy türkistan bayriqini, sherqiy türkistan heqqidiki kitablarni sétiwalalaysiz.

Erkin tarim: ezerbeyjan uzun yil ruslarning qol astida yashidi, rusche oqudi, emma bu yerde hemme kishi ana tilini bilidiken, bu qandaq boldi?

Tewfik ependi: 1960-yillarda herqandaq bir millet eger tilini qoghdap qélish heqqide bir nerse dése ölümni nezerde tutushi kérek idi. Bir millet tilini yoqutup qoysa u millet yoq boldi démektur. 1960-Yillarda sabiq sowét ittipaqi mezgilide bezi yazghuchilirimiz, ziyaliylirimiz ana tili üchün küresh qildi. Ana tilimda oquymen dégen ademlerni rus kommunistliri jazalaytti. 1988-Yillarda ezerbeyjan xelqi musteqilliq üchün qozghaldi. Öz ana tilining medeniyitining millitining qedrini bildi. Manga musteqilliq lazim, ana tilim lazim dédi. Sowét ittipaqining yimirilishide ezerbeyjan, gruziye we baltiq jumhuriyetlirining roli nahayiti chong boldi. Ottura asiya türkiy jumhuriyetliri musteqilliq üchün héchqandaq küresh élip barmidi, ezerbeyjan xelqi bolsa musteqilliq üchün jénini berdi. 1990-Yildiki qanliq weqe buning bir misalidur. Qisqisi til bir millet üchün intayin muhim, uni qoghdap qélish üchün küresh qilish kérek. Tilni qoghdap qalsingiz musteqilliqingizmu asanlishidu. Qérindash Uyghur türkliri bügün musteqilliq üchün küresh qiliwatidu. Bay medeniyetke ige Uyghur türkliri choqum musteqilliqqa érisheleydu chünki bu millet 2000 yildin béri köp qétim dölitini yoqutup qoyup qayta dölet qurghan bir millet. Men ezerbeyjandin pütün Uyghur qérindashlirimgha salam yollaymen. (Erkin tarim)