Xitayning gherbni échish siyasiti Uyghur éli hem xelqige nimilerni élip keldi ? (2)
2004.11.25
Xitay hökümiti gherbni échish siyasitining bu besh jeryanida Uyghur élining iqtisadiy, siyasiy, ishlepchiqirish,xelq turmushi, su insha'ati, qatnash transiport qatarliq her sahelirining tereqqiyatini zor qedemde ilgiri sürgenlikini teshwiq qilmaqta.
Emma, gherbni échish siyasiti yürgüzülüwatqan bu yillarda Uyghur élining bayliq menbe'elirining téz sür'ette échilishi téximu köp xitay aqqunlirining Uyghur élide ish tépip makanlishishigha yol achqan bolsa, yasalghan poyiz, tash yol qurulushliri Uyghur élining yer asti hem yer üsti bayliqlirining xitay ölkilirige téximu téz sür'ette toshulishigha qolayliq yaritiwatqanliqi, bu xil tereqqiyatlarning Uyghur éli hem xelqige paydisi bolmayla qalmay, eksiche pilansiz qalaymiqan élip bérilghan boz yer échish, kan bayliqlirini kolash, néfit qédirishqa oxshash qurulushlar Uyghur élining ékologiyilik muhitini éghir derijide buzghunchiliqqa uchratmaqta iken.
Gherbni échish téximu köp xitay aqqunlirini élip keldi
Gherbni échish borini bilen bu besh yil jeryanida xitay ölkiliridin Uyghur élige kéliwatqan xitay aqqunlirining sani kündin kün'ge köpiyiwatqan bolup, ilgiri ürümchi xewer tor bétide peqet ürümchi poyiz istansisigha xitay ölkiliridin her küni kéliwatqan xitay aqqunlarning sanining 30 minggha yétidighanliqi heqqide xewer bérilgen idi.
Yene Uyghur rayoni sheher iqtisad tekshürüsh orginining séntebirdin élan qilghan doklatida körsitilishiche, besh yildin buyan Uyghur élide yiligha 400 ming emgek küchi köpiyiwatqan bolghachqa, bu besh yilda sheher hem nahiyilerdiki éshinda emgek küchi bir milyondin éship ketken bolup, eger Uyghur élida ishsizlar sani mushu nisbette mangsa yéqin kelgüside éghir ishsizliq krizisi yüz béridiken.
Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri xitay hökümitining gherbni échish siyasitining asasiy meqsidi Uyghur éligha téximu köp xitay nopusini yötkeshni meqset qilghan digen qarashta bolup, bu heqte dunya Uyghur qurultiyi re'isi, xelqara wakaletsiz milletler teshkilatining bash katipi erkin aliptékin ependi mundaq didi :
Gherpni échish Uyghur élining tebi'i muhitigha éghir ze rbe berdi
Uyghur élinng éki'ologiyilik muhitining bulghunishimu, gherbni échish siyasiti yürgüzülgen mushu yillardin buyan éghirlishiwatqan bolup, Uyghur élining xewer tor betliride bu heqte bérilgen xewerlerde Uyghur éli tebi'i muhitining nacharlishishigha, pilansiz sayahetchilik, pilansiz yer qézish, yer échishqa oxshash ademler teripidin élip bérilghan süniy buzghunchiliqlarning seweb boliwatqanliqi körsitilgen. Bu heqte toxtalghan erkin ependi, Uyghur élining nöwettiki weziyitidin échiniwatqanliqini bildürdi :
Munasiwetlik maqalilar
- Xitayning gherbni échish siyasiti Uyghur éli hem xelqige nimilerni élip keldi ? (1)
- Xitayning gherbni échish siyasiti Uyghur éli hem xelqige nimilerni élip keldi ? (3)
- Xitay hökümiti Uyghur élida milliy ma'aripni xitaychilashturush qedimini tizletmekte
- "Qosh tilliq bolush" telipi nahiye hem yézilarghiche kücheytilmekte
- Xitay hökümiti aliy mektepler muqimliqidin endishe qilmaqta
- Uyghur mektepliride muzika derslirimu xitayche ötülmekte
- "Üchte ayrilalmasliq" milletler ittipaqliqi terbiyisi Uyghur élide yene qaytilanmaqta
Köp körülgen xewerler
RFA
- HRW: “Xitay Uyghurlarning cheklik ziyaritige yol qoyush arqiliq, shinjangning normallashqanliqini körsetmekchi boluwatidu”
- Almutada 5-féwral ghulja qirghinchiliqi xatirilendi
- Amérika-xitay riqabiti pewqul'adde komitéti “Uyghur herikiti” teshkilatini nobél tinchliq mukapatigha namzatliqqa körsetken
- Washin'gtonda “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning 28-yilliqi munasiwiti bilen naraziliq namayishi ötküzüldi
- Gordon chang: “Shi jinping xitayning mesililirini urush arqiliq hel qilishni pilanlawatidu”