Хитайниң ғәрбни ечиш сиясити 6 йилдин буян уйғурларға немә елип кәлди?

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

2005 ‏- Йили 30 – март күни бир уйғур киши қәшқәрдики һейтгаһ мәсчити йенидин өтүватмақта. Гәрчә хитай уйғур елидә иқтисадниң көп тәрәққи қилғанлиқини тәкитләп келиватқан болсиму, земинниң игиси болған уйғурлар буниңдин бәһр алалмай кәлмәктә.AFP

Йеқинда уйғур аптоном районлуқ ғәрбни ечиш ишханиси, хитай һөкүмитиниң уйғур елидә ғәрбни ечиш сияситини йүргүзүватқан алтә йилдин буянқи нәтиҗилирини хуласиләп елан қилди. Буниңда һөкүмәт даирилири "ғәрбни ечиш" истратегийисиниң уйғур елиниң һәр саһәлиридики тәрәққиятини тез сүрәттә илгири сүргәнлики көрситилгән.

Хитай тилға еливатқан нәтиҗиләр

Шинхуа ториниң 25 - июл күни буниңға даир бәргән хәвиридә, ғәрбниң газини шәрққә йөткәш қурулуши, уйғур елиниң, хитайниң әң чоң пахта базисиға айлиниши, или, қәшқәрләрдики төмүр йол қурулушлири қатарлиқларни ғәрбни ечиш сиясити йүргүзүлгән алтә йилдин буян, уйғур елидә қолға кәлгән әң бүйүк нәтиҗиләр дәп көрсәткән.

Шундақла мақалидә йәнә"алтә йилдин буян уйғур аптоном райониниң ишләпчиқириш омуми қиммити 260милярд 900 милйон йүәнгә йетип 5 йил ичидә бир һәссә көпәйди, уйғур ели хәлқиниң турмуш сәвийиси наһайити тез тәрәққий қилди, шәһәр, наһийә аһалисиниң йиллиқ оттуричә кирими 8100 йүәндин тоғра келиду, деһқан, чарвичиларниң йиллиқ кирими болса 2400 йүәндин ашти" дейилгән.

Гәрчә хитай даирилири ғәрбни ечиш сияситини алтә йилдин буян изчил һалда мушу йосунда тәшвиқ қилип, хитай һөкүмитиниң бу истратегийилик пиланиниң уйғур елини һәр җәһәттин тәрәққий қилдурушни мәқсәт қилған бир сиясәт сүпитидә көрситип келиватқан болсиму әмма, уйғурлар хитай даирилириниң ғәрбни ечишқа даир мәлум қиливатқан санлиқ мәлуматиниң уйғур елидики йәрлик хәлқниң тәрәққиятини көрситип берәлмәйдиғанлиқини, у пәқәт көчмән хитайларни мәнпәәтләндүридиған, әксичә болса уйғурларни бар болған яшаш шараитидинму мәһрум қиливатқан натоғра бир сиясәт икәнликини көрсәтмәктә.

Ғәрбни ечиш әмәс бәлки, булап қечиш

Радиомизғиму уйғур елидин буниңға даир нурғун инкаслар кәлди. Шундақла уйғур елигә қаратқан һәр қетимлиқ телефон зиярәтлиримиздиму, уйғурларниң хитай һөкүмитиниң уйғур елидә йүргүзүватқан ғәрбни ечиш сияситидин интайин нарази икәнлики мәлум болмақта.

Хитай һөкүмитиниң уйғур елини асас қилип йүргүзүватқан ғәрбни ечиш сиясити чәтәлләрдики уйғур паалийәтчилири тәрипидин "ғәрбни ечиш әмәс бәлки, булап қечиш сиясити " дәп тәриплинип кәлмәктә.

Хитай һөкүмитиниң уйғур елидә алтә йилдин буян йүргүзүп келиватқан ғәрбни ечиш сиясити, мәйли уйғур дияридики яки чәтәлләрдики уйғурлар болсун, һәммисиниң наразилиқини қозғаватқан сиясәт болуп, йиғинчақлиғанда уйғурлар хитай һөкүмитиниң бу истратегийилик пиланини "уйғур елиниң байлиқлирини хитайға йөткәш шундақла хитай көчмәнлирини уйғур елиға йөткәшни қанунлаштурушни мәқсәт қилған, йәрлик хәлқниң мәнпәәтигә хиянәт қилишниң һисабиға хитайни мәнпәәтләндүридиған сиясәт дәп тәрипләшмәктә. (Гүлчеһрә)