Néfit we teb'iy gaz échish pilani Uyghur aptonom rayonining muhit mesilisini éghirlashturuwetti

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

12 – Öktebir küni teklimakan chöllikidiki "tajong" néfitlikide quyash kötürülmekte. AFP

Xitay hökümiti 2020 - yilgha barghanda Uyghur aptonom rayonining yilliq néfit ishlepchiqirish miqdarini 100 milyon tonnigha yetküzmekchi. Uyghur aptonom rayonining re'isi isma'il tiliwaldi, 2005 -yili tentene bilen "eger bu pilan tosalghusiz emelge ashsa, Uyghur aptonom rayonimiz junggo néfit, teb'iy gaz éhtiyajining 60 % ni qamdaydighan rayon'gha aylinishi mumkin" dep jakarlighan idi. Béyjing hökümiti bu nishan'gha yétish üchün Uyghur aptonom rayonining énérgiye bayliqini tarixta misli körülmigen kölemde téz sür'et bilen achmaqta.

Xitay da'iriliri Uyghur éli bayliqini bolushigha achmaqta

Tarim néfit shirkiti Uyghur aptonom rayonida néfit we teb'iy gaz qézish meshghulati élip bériwatqan xitay shirketlirining biri. Mezkur shirketning özila 2005 - yili 6 milyon tonna xam néfit, 10 milyon tonna yérim tawlan'ghan ishlepchiqarghan. Tarim néfit shirkitining mu'awin diréktori chin gang chet'el muxbirlirigha bu shirketning shu jaydiki néfit eslihelirige 30 milyard yü'en meblegh salidighanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti Uyghur aptonom rayonining néfit , teb'iy gaz zapisini échish rayonning iqtisadi tereqqiyatni ilgiri sürüsh rolini oynap, shu qatarda yerlik xelqni menpe'etdar qilidu, dep qarisimu, lékin bu pilanning kimlerni menpe'etdar qiliwatqanliqi mesiliside talash - tartish bar.

Uyghur aptonom rayoni partkomining xitay sékrétari wang léchü'enning eskertishiche, Uyghur aptonom rayoni maliye kirimining az kem 30 % ni néfit , teb'iy gaz we néfit ximiye sana'iti bilen munasiwetlik saheler igiligen. U, 16 - öktebir küni ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida "perizimche ,néfit ,teb'iy gaz miqdarining köpiyishi, néfit ximiye sana'itining tereqqiyatigha egiship, néfit ,teb'iy gazgha munasiwetlik sahelerning shinjang maliyiside igileydighan salmiqi köpiyishi mumkin" deydu.

Yer asti bayliqlirini échish ékologiyilik muhitning weyran bolushini keltürüp chiqarmaqta

Tarim deryasi wadisidiki nurghun sazliq we boz yerler yoqap ketti. Iqtisadi pa'aliyet choqum tebi'et ékologiyisige boy sunushi kérek. Bu xuddi su ishletken'ge oxshash. Su heddidin köp ishlitilse, tengri téghidiki köller qurup kétidighan gep. Shunga insaniyetning iqtisadi pa'aliyiti tebi'et muhitining jiddiy cheklimisige duch kelmekte.

Lékin közetküchilerning eskertishiche, néfit , teb'iy gaz bayliqini échish ékologiyilik muhitning weyran bolushini we nopus qurulmisining özgirishini keltürüp chiqarmaqta.

Néfit we muhit tor bétining bu yil élan qilghan bir tekshürüsh doklatida körsitilishiche, néfitliklerni échish rayon nopusining köpiyishini, bu, su we énérgiyige bolghan éhtiyajni kücheytip, rayonning ékologiyilik muhiti éghir bésimgha duch kelgen. Doklatta, bügür nahiye tewesidiki öshkilik yézisi qandaq qilip tashlanduq jaygha aylinip qalghanliqi üstide toxtaldi. Aqsuning bügür nahiye tewesidiki öshkilik tarim oymanliqida 1958 - yili tunji qétim néfit bayqalghan jay hésablinidu. Doklatta eskertilishiche, 1987 - yili öshkiliktiki néfit zapisi qurup ketkendin kéyin, eyni yillarda shu rayondiki awat jaylarning biri bolghan bu yéza, emdi pütünley xaraplashqan we tashliwétilgen.

Béyjing dajün közitish tetqiqat merkizining mudiri jung dajün, Uyghur aptonom rayonida ékologiyilik muhitining iqtisadi tereqqiyat sewebidin buzghunchiliqqa uchrash derijisi nahayiti éghir, dep körsetti. Uning eskertishiche, rayonning yer üsti we yer asti bayliqini muhitning ehwaligha qarap muwapiq türde échishqa toghra kélidiken. U," tarim deryasi wadisidiki nurghun sazliq we boz yerler yoqap ketti. Iqtisadi pa'aliyet choqum tebi'et ékologiyisige boy sunushi kérek. Bu xuddi su ishletken'ge oxshash. Su heddidin köp ishlitilse, tengri téghidiki köller qurup kétidighan gep. Shunga insaniyetning iqtisadi pa'aliyiti tebi'et muhitining jiddiy cheklimisige duch kelmekte "deydu.

Bayliq échish xitay köchmenlirining rayondiki salmiqini tiz ashurmaqta

Néfit échish ümidini shinjanggha qaritish mebleghni yanar tagh üstige salghanliqtur.

Közetküchilerning eskertishiche, nopus mesilisi rayonning ékologiyilik muhitini zorlawatqan amillarning biri. Xitay nopusi 1950 ‏- yillarda Uyghur aptonom rayoni nopusining 6 % igilise, Uyghurlarning nopusi rayon nopusining az kem 80 % ini igileytti. Lékin yéqinqi 50 yilda, bolupmu axirqi 20 yil ichide rayon nopusining qurulmisi Uyghurlarning ziyinigha özgerdi.

Közetküchilerning eskertishiche, néfit achquchilar, néfit sana'iti, munasiwetlik sahelerdiki xizmet pursiti xitay köchmenlirini rayon'gha jelp qilmaqta. Xitayning resmiy nopus statistikisida Uyghur aptonom rayonining hazirqi omumi nopusi 21 milyon bolup, buning ichide yerlik milletlerning sani 11milyonni igiligen. Uyghurlarning nopusi bolsa 9 milyon, dep élan qilindi. Xitay nopusining köpiyishige egiship, yerlik milletlerning rayon nopusida igiligen salmiqi barghanséri töwenlimekte.

Közetküchiler, Uyghur millitining rayon nopusidiki üstünliki tügise, Uyghur tili we Uyghur medeniyiti duch kéliwatqan tehditning chongiyidighanliqini bildürdi. Radi'omizning xitay bölümi obzorchisi chén jinsong, Uyghur aptonom rayonining néfit bayliqini keng kölemde qézish meyli milliy menpe'et yaki muhit mesiliside bolsun yerlik Uyghurlarning qarshiliqini qozghap, toqunush peyda qilidighanliqini bildürmekte. U, bu amillar Uyghur aptonom rayonida milliy ziddiyetning keskinliship kétishidiki seweblerning biri, dep qaraydighanliqini tekitligen. Chén jinjong, "néfit échish ümidini shinjanggha qaritish mebleghni yanar tagh üstige salghanliqtur "deydu. (Erkin)