Ghojiniyaz haji qebristanliqining köchürülüshi Uyghurlarda naraziliq peyda qilmaqta

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqinda ürümchi shehiri tengritagh rayonluq qebristanliqni köchürüsh ishxanisi teripidin, ürümchi shamalbagh ghojiniyaz haji qebristanliqigha chaplap qoyulghan bir uqturush qolimizgha tegdi. Uqturushta mundaq yézilghan:

Qebristanliqni köchürüsh toghrisida élan

"Ürümchi shehrining baghwaranlashqan sheher berpa qilish boyiche yolgha qoyush layihisi"diki teleplerge asasen, tyanshan rayonining baghwaranlashqan rayon berpa qilish nishanining ongushluq orundilishigha kapaletlik qilip, sheher rayonining muhitini yenimu yaxshilash ürümchi sheherlik xelq hökümitining testiqlishi arqiliq, tyanshan rayonluq xelq hökümiti ittipaq yoli shyangyang dawinidiki kona qebristanliqni kökertip özgertidu. "Ürümchi shehrining depne ishlirini bashqurush nizami" diki alaqidar belgilimige asasen, mezkur qebristanliqtiki qebre igilirining 2006 - yili - 3ayning 31- künidin burun tyanshan rayonluq qebristanliqni köchürüsh ishxanisigha kélip yötkesh- depne qilish resmiyitini béjirishini soraymiz. Waqti ötüp ketsimu yötkesh resmiyiti béjirilmigenliri igisiz qebre qatarida bir terep qilinidu.

Ürümchi shehiri tyanshan rayonluq xelq ishliri idarisi ürümchi shehiri tyanshan rayonluq qurulush idarisi ürümchi sheherlik depne ishlirini bashqurush orni 2006 - yili 3 – ayning 1- küni

Mana bu addiyghina oqturush, ghojiniyaz, sabit damolla, mes'ut sabiri, qurban qoday qatarliq Uyghurlarning milliy qehrimanliri yatqan, milliy ghoruri hemde musteqilliq arzulirining simwoli süptide saqlinip kéliwatqan ulughlarning qebrilirini kökertish bahanisida köchürilidighanliqigha da'ir jiddiy chiqirilghan uqturushtur.

Örüp adetke haqaret

Ghojiniyaz haji qebrigahi. (Shexsiy resim)

Ürümchidiki ammidin igilishimizge qarighanda qebre köchürüsh Uyghurlarning milliy hem diniy örp adetliride éghir alidighan gunah hésablinidighan, méyitke bolghan hörmetsizlik, insanperwersizlik hésablinidighan bir heriket. Hemmidin muhimi bu mazarda Uyghurlarning milliy qehrimani hemde dahiysi bolghan ghojiniyaz haji meqberisi qoyulghan ulugh mazar bolghanliqi üchün, xitay da'irilirining mezkur pilanidin xewer tapqan Uyghurlar gerche ashkara ipadiliyelmisimu qattiq narazi boluwatqan iken. Emma xitay da'iriliri ammining pikrige pisent qilmastin, qebre köchürüshke nahayiti az waqit bérish bilen birge qebre igilirining pikrini almastin turup pilanini mejburiy ijra qilmaqta iken.

Xitay da'irilirining bu herikiti chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliri arisida bolsa "ghojiniyaz qebristanliqini ongshashning ornigha uni her xil bahanilerni körsitip köchürüsh "xitay hökümitining yawuz siyasitining yene bir qétim ashkarilinishi, bu heriket Uyghur milliy musteqilliqi üchün qan tökken bu shéhitlerni qayta ölüm jazasigha buyrughanliq" dégendek qattiq qarshiliq inkaslirini peyda qilmaqta.

Matériyallargha asaslan'ghanda esli kona qebristanliq atalghan ghojiniyaz haji qebristanliqi 1940 - yilliri ürümchidiki yerlik Uyghur, qazaq qatarliq milletler teripidin shekillendürülgen. 1947 ‏- Yili bu qebristanliqqa ghojiniyaz haji qatarliq milliy qehrimanlarning meqberisi qoyulghandin étibaren ghojiniyazhaji qebristanliqi dep atilishqa bashlighan. Hemde barghanche kéngeygen. Shundaqla bu qebristanliqqa Uyghurlarning siyasiy, medeniyitide muhim rollarni oynighan muhim hem ataqliq erbablar depne qilin'ghan.

Mazarning köchürülüshi, ularning Uyghurlarning siyasiy tarixidiki muhim shexsler bolghanliqidin

Xitay da'iriliri buningdin burunmu mezkur qebristanliqni köchürüshke türlük bahanilerni körsitip kelgen, biraq bir qisim Uyghur ziyaliyliri hemde kishilerning qarshiliqi seweblik pilani emelge ashmighan idi.

Nöwette ürümchi ammisining xitay da'irilirining ghojiniyazhaji qebristanliqini köchürüshke qandaq inkaslarda boluwatqanliqi heqqide melumat élish üchün Uyghurlarning nopuzluq péshqedem ziyaliyliridin, alim, tilshunas imin tursun hajigha téléfon qilduq.

Yashan'ghan bu moysipit özining a'ilisidinmu bir qanche kishining hemde sepdashlirining ghojiniyaz qebristanliqida ikenliki, hökümetning qebre köchürüsh uqturushini anglighandin kéyin xatirjemsiz boluwatqanliqini ipadilidi.

Imin tursun ependi bilen yene, ghojiniyaz haji meqberisining köchürülüshi heqqide pikirleshtuq, bu kishi ghojiniyazgha oxshash kishilerning qebrilirining, ezizlenmek tügül, mushundaq asanla köchürülüshi, ularning Uyghurlarning siyasiy tarixidiki muhim shexsler bolghanliqidin" dep uhsindi.

Keng ammining inkasliri kishilerge teb'iy halda qebre gümbizidiki yadnamilarni eslitidu :

Qelbimde tawlandi pighanliq nida, qebrengning munglan'ghan qeddini körüp. Qandaqmu chidaymen ot yürek bowa, menmu bir perzenting, bir newreng turup.

(Gülchéhre)