Güentanamodiki Uyghurlarning mesilisi gérmaniyide zor tesir peyda qildi

Ikki heptidin buyan, gérmaniyide güentanamodiki Uyghurlarni gérmaniyige qobul qilish - qilmasliq mesilisi üstidiki talash - tartishlar yuqiri dolqun'gha kötürüldi.
Muxbirimiz ekrem
2009.05.11
GuantanamoBay-305 Guentanamo türmisining sirqi körünüshliridin biri.
AFP Photo

Gézit, zhurnal, téliwiziye, radi'o qanalliri hem intérnétlarni bu xusustiki bes - munaziriler qaplidi. Gérmaniye ichki ishlar ministiri shoyiblining "qizziq nuqta" heptilik zhurnili muxbirigha bergen melumatigha asaslan'ghanda, amérika hökümiti güentanamoda turuwatqan 10 neper tutqunni gérmaniyining qobul qilishini telep qilghan bolup, bu 10 neper tutqunning toqquz nepiri Uyghurlar iken.

Shoyibli sözide amérikini eyiblep, amérikining bu toqquz neper Uyghur tutqun heqqide etrapliq melumat bilen teminlimigenlikini, bular gérmaniyige qobul qilin'ghan teqdirde, gérmaniyining bixeterlikige tesir yetküzidighan - yetküzmeydighanliqini bilishke éhtiyaji barliqini, amérika teminligen cheklik matériyallargha asasen qarar chiqarghili bolmaydighanliqini ilgiri sürgen.

Gérmaniye tashqi ishlar ministiri shitayin mayer ependining pozitsiyisi bashqiche bolup, u güentanamodiki tutqunlarni gérmaniyining qobul qilishini prinsip jehettin qollaydighanliqini bildürgen. U muxbirlarning so'allirigha jawab bérip shundaq dégen: "güentanamo turmisi yalghuz amérikining shan - sheripini yerge urupla qalmay, pütkül gherb dunyasining inawitige qattiq tesir yetküzdi."
 
Gérmaniye tashqi ishlar ministiri güentanamodiki bir qisim tutqunlarni qobul qilishtin özini qachurmaydighanliqi tekitlen'gen bolsimu, hazirche qarar bérishning baldurliqini eskertken hemde amérika hökümiti bilen dawamliq söhbet ötküzüwatqanliqini izahlighan. U sözide yene "bu toqquz neper Uyghur tutqun junggo puqrasi. Biz ularni qobul qilsaq, gérmaniye - junggo munasiwitige tesir yétemdu - yoq? bu mesilini nezerge élish kérek" dégen.

Gérmaniye parlaménti ichkiy siyasi komitétning re'isi aydad ependi "dunya géziti" ge qilghan sözide bolsa, "gérmaniye 80 milyonluq nopusqa ige bir dölet. Bir qanche kishini qobul qilish biz üchün chong mesile emes. Biz bu mesilide chette qarap turush pozitsiyisini tutsaq qet'iy muwapiq bolmaydu," dégen.

Emma bawariye shitati ichki ishlar ministiri hérman ependining pozitsiyisi qattiq bolup, u "süretler" gézitige qilghan sözide mundaq dégen "melumatlargha asaslan'ghanda, hazir qobul qilishni muzakire qiliwatqan bu 9 neper Uyghurning 7 nepiri ilgiri sherqiy türkistan islam herikiti teshkilati bazisida herbiy telim - terbiye körgen, gérmaniyige bundaq ademler kérek emes. Amérikining bu telipi yolsiz bir telep."

Yéshillar partiyisi bolsa, gérmaniye hökümitini amérikining bu chaqiriqigha derhal awaz qoshushni telep qilip muraji'et élan qilghan. Ular 9 neper Uyghurning gérmaniyige orunlishishini eng keskin telep qiliwatqan partiye bolup, gérmaniye hökümitining bu ishni arqigha sozuwatqanliqigha izchil narazi bolup kelmekte.

Bawariye parlaméntidiki yéshillar partiyisi re'isi bawzi xanim mundaq dégen: "güentanamo turmisi démokratik jem'iyet üchün haqaret, kishilik hoquq üchün haqaret. Yawrupa birlikige eza döletler bu turmining taqilishigha tosalghu bolidighan héchqandaq bir qedemge shérik bolmasliqi kérek. Miyunxéndiki Uyghur jama'iti u bextsiz kishilerni baghrigha bésishning teyyarliqini püttürüp boldi. Miyunxénda 500 ge yéqin Uyghur yashaydu, bu yawrupadiki kölimi eng chong Uyghurlar rayonidin ibaret."

"Eynek" zhurnilidiki mexsus maqalide bayan qilinishiche, soraq arxipigha asaslan'ghanda, güentanamodiki enwer isimlik bir Uyghur xitaygha qarshi küresh qilish meqsitide afghanistanda a k47 tipliq qirghuchi qoralni étishni ögen'gen.    


Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.