Gérmaniye axbaratlirida Uyghur milliy herikiti (1)

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Tepsilati éniq bolmighan " 7 - mart ayropilan weqesi" toghrisidiki mulahiziler yawrupa axbarat saheside, jümlidin gérmaniye metbu'atliridimu tégishlik orun almaqta. Shuning bilen birge, bu xewerni chöridigen halda bir qanche yildin buyanqi Uyghurlarning qanliq basturulushigha a'it uchurlar, Uyghurlarning milliy musteqilliq herikiti, Uyghur teshkilatlirining pa'aliyetliri we d u q re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning kechürmishliri toghrisidiki melumatlarmu qayta tekitlinip, Uyghurlargha bolghan diqqet - étibar kücheymekte.

Wang léchü'enning bayanliri

"Gérmaniye dolqunliri" radi'osining 3 - ayning 9 - künidiki asasi témisi "shinjangda térrorizmgha qarshi küresh keskinleshmekte" namliq tepsili xewiride, bu qétimqi ayropilan weqesi heqqide melumatlar bérilish bilen bir waqitta, 1996 - yilidin buyanqi xitay hökümitining térrorizmgha qarshi küreshliri, sherqiy türkistan musteqilchilirining qarshiliq heriketliri, d u q re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning nöwette térrorizmgha qarshi herikette xitay hökümiti teripidin asasi küresh nishanigha aylinip qalghanliqi, sidiq haji rozi ependining yazmiliri, memtimin hezret ependining pa'aliyetliri, sherqiy türkistan islam partiyisining küreshliri hem ghayisi toghrisidiki bir qatar melumatlar, Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékritari wangléchu'enning bayanati asasida otturigha qoyulghan.

Xewerge asaslan'ghanda, 3 - ayning 9 - küni wang léchü'en her sahe muxbirlarning ziyariti qobul qilip, bu qétimqi "ayropilan weqesi" heqqide toxtilipla qalmay, Uyghur musteqilliq herikitining omumi jeryani heqqidimu toxtalghan.

Xewerning "shinjang partkom sékritari 1 - ayning 27 - künidiki térrorgha qarshi heriket heqqide toxtaldi" mawzuluq bölikide, shinxu'a agéntliqining xewirini neqil élip, wang léchü'enning éghizi bilen, "27 - yanwar weqesi" de ikki neper térrorchining étip öltürülgenliki, 15 neper térrorchining qolgha élin'ghanliqi, bir qisim qoral - yaraq, oq - dorilarning yighiwélin'ghanliqi, térrorchilar özliri yasiwalghan bombilar hem esebiy diniy qutratquluqni mezmun qilghan matériyallarningmu qolgha chüshürülgenliki tekitlen'gen.

Partkom sékritari wang léchü'en, yekshenbe küni "ayropilan weqesi" munasiwiti bilen muxbirlargha bayanat bergende, atalmish "ayropilan weqesi"ning kimler teripidin sadir qilin'ghanliqi, uning arqa körünüshining qandaqliqi toghrisidiki pikirlerge emes, belki sherqiy türkistan bölgünchiliri yaki térroristlirining meqset - muddi'aliri hem ularning yillardin buyan élip barghan qarshiliq heriketliri toghrisidiki pikirlerge köprek éghirliq bergen.

Bölgünchilerning meqsidi: olimpikke buzghunchiliq qilish

Wang léchü'en "27 - yanwar weqesi" ni izahlap, "bu térrorchilarning afghanistan we pakistandiki sherqiy türkistanchilar bilen alaqisi bar,ular öler - tirilishige qarimay, olimpikke buzghunchiliq qilishqa urunmaqta" dégen.

Olimpikning atalmish"Uyghur térroristliri"ning hujumigha uchrishi mumkinliki xitayning eng zor endishisi bolsa kérek. Bu pikirni tekitlewatqanlar yalghuz xitaylar emes. Ötken yili 12 - ayning axiri, xelq`ara jinayi ishlar saqchisi teshkilatining sékritari roland ependimu, xelqara jinayi ishlar saqchiliri chong yighinida agahlandurup, béyjing olimpik musabiqisining térrorizmning hujumigha uchraydighanliqini tekitligen idi. Gérmaniyining munasiwetlik da'iriliriningmu béyjing olimpik musabiqisining térror hujumigha uchrash éhtimali barliqi heqqide béyjingni agahlandurup kelgenliki melum.

Amérika terepmu bu agahlandurushni tekitlidi. Qandaqla bolmisun, "béyjing olimpik musabiqisi üchün eng zor tehdit sherqiy türkistan térrorchiliridur" dep uzundin buyan chuqan sélip kéliwatqan xitay hökümitining, bu qétimqi ayropilan bulash weqesini alahide dawrang qilishidiki meqsetning zadi néme ikenliki, küzetküchilerge sir emes. Emma "27 - yanwar weqesi" ge oxshash terepler arisida urush hem ölüm - yétim bolghan zor qanliq toqunushni ikki heptidin artuq sir tutup kelgen xitay hökümiti, emdi néme üchün térror xaraktérini özlirimu téxi éniq békitilmigen bu atalmish "ayropilan weqesi"ni hapila - shapila élan qilishqa aldiraydu? dégen so'al, her kallida shekillenmekte.

Sherqiy türkistan islam jumhuriyiti qurush yolida

Mezkur xewerning "shinjangda 90 - yillardiki zilzile peyda qilghan weqeler" mawzuluq bölikide bolsa, xelq`ara muxbirlarning wang léchü'en bilen élip barghan ziyaret xatirisi bir qeder tepsili bayan qilin'ghan. Wang léchü'en bayanatida, 1992 - yilidin 1995 - yilighiche, Uyghur diyarida her yili dégüdek Uyghur musteqilchilirining hökümetke qarshi her türlük parakendichiliki yüz bérip kelgenlikini tekitligen. U sözide, 1996 - yilidin kéyin bölgünchilerning qarshiliq heriketlirining yuqiri bir basquchqa kötürülgenlikini, 1996 - yili 10 - ayda, Uyghur diyarining on nechche sheher we nahiyiliridin kelgen bölgünchilerning xoten'ge yighilip, "islam allah partiyisini" qurup, partiye programmisini bikitkenlikini, ularning meqsitining sherqiy türkistanning musteqilliqini emelge ashurup, "sherqiy türkistan islam jumhuriyiti" ni qurmaqchi bolghanliqini ashkarilighan.

Wangléchü'en yene, bu partiyining 1996 - yili heriket bashlap, 1997 - yili yuqiri dolqun peyda qilip, 2000 - yili shinjangning musteqilliqini emelge ashurmaqchi bolghanliqini eskertken. Bu partiyining sabiq sowét ittipaqida yasalghan nurghunlighan qoral- yaraq we oq - dorilarni oghurluqche chégridin kirgüziwatqanda qolgha chüshkenlikini, bu heriketke "sherqiy türkistan azadliq teshkilati"ning chet`eldiki rehbiri memtimin hezretning yitekchilik qilghanliqini ochuqlighan. Shuning bilen birge, wang léchü'en " 5 - féwral ghulja weqesi" ni mushu teshkilatning pa'aliyiti dep izahlighan. Emma bu weqeni qanliq basturghanliqini we qanchilik ademning ölgenlikini tilgha almighan. Chet`ellerdiki Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri bolsa, "5 - féwral ghulja weqesi" ni xelq herikiti süpitide tonup, xitay hökümitining bu weqege qarshi élip barghan qanliq qirghinchiliqigha naraziliq bildürüsh yüzisidin her yili namayishlar uyushturup kelmekte. (Ekrem)