Görüdiki xitay injénirlarni öltürüsh waqit cheklimisi kéchiktürüldi
2004.10.11
Pakistandiki ikki xitay injénirini görüge éliwalghan qoralliq musliman pida'ilar, pakistan - afghanistan chégrisidiki dergahini qorshiwalghan pakistan qisimliri chékinmigen teqdirde görüdiki ikki xitayning öltürülidighanliqini agahlandurdi. Xewerlerge qarighanda musliman pida'ilar görüdiki xitay injénirlarni öltürüsh waqtini kéchiktürgen. Biraq hazir kéchiktürügendin kéyinki waqit cheklimisi toshup boldi, görüdiki tutqunlarning teqdiri hazirgha qeder melum emes. Rayundiki musliman pida'ilarning qomandani abdulla mes'ud, qorshaw ichidiki pida'ilarning qorshawdin aman- isen chiqip kétishige ruxset qilinmighan teqdirde görüdiki ikki xitayning öltürilidighanliqini élan qilghan. Sabiq taliban komandiri abdulla mes'ud, yekshenbe küni jenubiy waziristandiki jandulayda muxbirlarni kütiwaldi. U pakistan amanliq qisimlirini agahlandurup, her qandaq kishining görüdikilerni qoralliq küch bilen qutquzush herkiti tutqunlarning öltürüléshige sewep bolidu dep tekitligen.
Abdulla mesudning qol astidiki qoralliq küchler görüdikilerni jenubiy waziristanning chaqmalay rayunidiki bir jayda tutup turmaqta. Bu jay pakistan paytexti islam'abadning 330 gherbiy jenubigha toghra kélidu. Pakistan qisimliri görüge tutquchi pida'ilarni qorshiwalghan. Pakistan ichki ishlar ministiri aftab axmed xan shérponing bildürüshiche, bedinige bomba téngiwalghan qorshaw ichidiki pida'ilar, telipi qandurulmighan teqdirde görüdiki tutqunlarni qoshup partiltiwalidighanliqi toghrisida tehdit salghan. Pakistan ichki ishlar ministiri, görüge alghuchilar pakistan türmisidiki ikki özbek musliman pida'ini azat qilishni telep qildi dep körsetti. Pakistandiki béyjingperes metbu'atlar weqening sherqiy türkistan küchliri bilen munasiwetlik bolush ihtimalliqi yoq emes dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen. Biraq pakistan hökümiti hazirgha qeder Uyghurlarni tilgha almidi. Amma xitay metbu'atliri weqening rayundiki sherqiy türkistan küchliri bilen alaqidar bolush ihtimalliqini chetke qaqmaydighanliqi toghrisida bisharet bergen.
Pakistan ichki ishlar ministiri aftab exmed xan shérpo, görüge alghuchi pida'ilar ichide ikki erep, ikkisi pakistan puxrasining barliqini ilgiri sürgen. Pakistandiki ismini ashkarlashni xalimaydighan bir Uyghur muhajir muxbirimizgha afghanistan da'irlirining bu weqeni téxi Uyghurlargha chatmighanliqini éytti.
Roytérs axbarat agéntliqining xewer qilishiche, yuqiri derijilik bir pakistan bixeterlik ememldari, rayundiki qebile aqsaqallirining pida'ilar bilen söhbet élip bériwatqanliqini bildürgen. Musliman pida'ilar yene pakistan qoralliq qisimlirining jenubiy waziristan qebililer rayunidiki herbiy herkitige xatime bérishini telep qilghan. Pakistan qisimliri bu yil 4 - aydin béri mezkur rayunda tazilash élip bérip, jenubiy waziristanda yerlik qebililerning qollishi astidiki el qayde bilen munasiwéti bar dep qaralghan özbek, chéchen we erep musliman pida'ilardin nechche yüz kishini öltürgen idi.
Özini jenubiy waziristandiki musliman pida'ilarning kamandiri dep atiwalghan abdulla mes'ud, bu yil 3 - ayda amérikining gu'antanamo arlidiki mehbuslar lagiridin qoyup bérilgen. Amérika dölet mudapi'e ministirliki, gu'antanamodiki abdulla mesudni öz ichige alghan 25 mehbusni amérikigha tehdit salmaydighanliqi we ularning axbarat qimmiti qalmighanliqi sewebidin qoyup bergen. Abdulla me'usud tewe bolghan qebilining aqsaqalliri düshenbe küni pida'ilar komandiri bilen söhbet élip barghan. Bu weqe yéqinqi 5 ay ichide yüz bergen pakistan we afghanistandiki xitaylargha alaqidar weqelerning 3 - bolup hisaplinidu. Bu yil 5 - ayda xitayning pakistandiki gwadar déngiz port qurulushigha yardemlishiwatqan 3 téxnik xadimi bomba partlash weqeside ölgen. 8 - Ayda afghanistanda yol yasawatqan 11 neper xitay ishchi qoralliq hujumda öltürülgen.
Rayundiki xitay nishanliqigha qaritilghan hujumning köpiyiwatqanliqini ilgiri sürgen türkiye yawru- asiya stiratigiye tetqiqat merkizining mutexesisi doktur erkin ekrem, weqening xitay su we hidro énirigiye shirkiti qatnishiwatqan rayundiki gomal zam su ambiri qurulushi bilen munasiwetlik bolush ihtimaliqini ilgiri sürdi. Bu yil 5 - ayda gwadardiki port qurulushigha qatnishiwatqan xitay téxniklirigha hujum qilish weqesini, gwadardiki yerlik qebililerning naraziliqi keltürüp chiqardi dep qaralghan. Pakistanda görüge élin'ghan xitaylar dölet igilikidiki xitay su we hidro énirgiye lahiyilesh shirkitining xadimliri idi. Ular pakistan bilen xitay hemkarliqidiki 203 milyon dollar meblegh sélinidighan gomal zam su ambiri qurulushugha qatnishiwatatti. Pakistan xitayning rayundiki eng yéqin stiratigyyilik dosti, biraq pakistan yuqirqi weqe munasiwéti bilen béyjing da'ilirining diplomatik bésimigha duch keldi.
Pakistanda turushliq xitay bash elchisi jang chünshing düshenbe küni tashqi ishlar ministirliki sékritari riyaz qahar bilen jiddi körüshüp, béyjing görüdiki xitaylarning teqdiridin qattiq endishe qiliwatqanliqini yetküzgen. U yene görüdiki xitaylarning hayatigha kapaletlik qilish, xitay terepni ehwalning tereqqiyatidin xewerdar qilip turushni telep qilghan. Riyaz qahar, prizidént musherrefning pakistan ichki ishlar ministiri we yerlik da'irilerge krizisni hel qilish toghrisida buyruq chüshürgenlikini bildürürüp, xitay bash elchisini xatirjem qilishqa tirishqan. Pakistan tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi masud xan, weziyet intayin murekkep dep körsetti. U, bir xataliq yüz bermesligi üchün ihtiyatchan tedbirler élishqa toghra kélidighanliqini ilgiri sürgen. (Erkin)