Amérika gü'antanamodiki Uyghurlarni orunlashturush yollirini izdimekte

Uyghurlarni qobul qilishni xalaydighan 3 - bir dölet hazirgha qeder chiqmidi

Amérika tashqi ishlar ministirlikining gu'antanamodiki Uyghur tutqunlarni 3 - bir döletke orunlashturush yolida tirishchanliq körsitiwatqanliqi ilgiri sürüldi. Biraq tutqunlarni qobul qilishini xalaydighan 3 - bir dölet hazirgha qeder chiqmighan. Amérika bezi döletler bilen dawamliq söhbet élip bériwatqanliqini bildürdi.

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Amérika tashqi ishlar ministirlikining charshenbe küni ashkarilishiche, amérika dölet mudapi'e ministirliki - besh burjeklik bina guntanamodiki Uyghur tutqunlarning yérimidin köprekini qoyup bérish qararigha kelgen. Tashqi ishlar ministirliki hazirgha qeder gérmaniye, shwétsariye, finlandiye, norwégiye qatarliq döletler bilen söhbet élip bérip ijabiy jawab alalmidi. Amérika hökümiti italiye, fransiye, portigaliye, awstriye we türkiye qatarliq döletler bilen dawamliq söhbet élip bériwatqanliqini bildürmekte.

Amérikining gü'antanamodiki Uyghurlargha tutqan meydani özgermigen

En'giliyide chiqidighan "pul -mu'amile" ézitining xewiride, amérika hökümiti gu'antanamodiki Uyghurlarni qobul qilishni xalaydighan 3 - bir dölet chiqmighan ehwalda xitay hökümiti Uyghur tutqunlarni jazalimaydighanliqigha qattiq wede berse tutqunlarni qayturush mesilisini oyliship köridighanliqini ilgiri sürgen. Biraq bu xewer peyshenbe küni amérika tashqi ishlar ministirlikining derhal ret qilishigha uchridi.

Amérika tasqi ishlar ministirlikining bayanatchisi richard bochér, amérikining gu'entanamodiki Uyghurlar mesilige tutqan meydanida héchqandaq özgirish bolmighanliqini eskertti. U yene mundaq deydu, " gü'antanamodiki Uyghurlar amérikigha tehdit emes. Besh burjeklik bina ularni qoyup bérishni qarar qildi, biraq tutqunlar xitaygha qaytishni xalimighanliqi, uning üstige ular xitaygha qaytip barsa jazagha tartilmaydu dégili bolmighanliqi üchün, amérika ularni qobul qilidighan 3 - bir döletni dawamliq izdewatidu".

Xitay kolin powélgha tutqunlarni qayturup bérishni telep qilghan

Richard bochérning ashkarilishiche, tashqi ishlar ministiri kolin powéll 24 we 25 - öktebirlerde élip barghan xitaydiki ziyaritide, béyjing hökümiti gu'antanamodiki Uyghurlar mesilisini otturigha qoyghan. Kolin powéll béyjing da'irilirige gu'antanamodiki Uyghurlarni xitaygha qayturup bérelmeydighanliqining seweplirini chüshendürgen.

"Pul - mu'amile waqti" gézitining ashkarilishiche, gérmaniye amérika hökümiti bilen gu'antanamodiki Uyghurlar mesilisi boyiche söhbet élip barghan. Biraq "pul - mu'amile waqti " géziti gérmaniye da'irilirining bu mesile üstide chongqurlap toxtulushni xalimighanliqini bildürdi. Shwétsariye bayanatchisi brén hökümitining bu mesilige ijabiy jawab bermigenlikining toghriliqini ilgiri sürgen. Finlandiye Uyghurlar mesilisige b d t ning arilishishini telep qilghan. "Pul - mu'amile waqti" géziti, finlandiye tashqi ishlar ministirlikining kishilik hoquq ishlirigha mes'ul emeldari johanna surpaning "biz bu mesilige b d t musapirlar ali komésaryatining aktip arilishishini teshebbus qilimiz" dégenlikini xewer qildi.

B d t musapirlar komésariyati tutqunlar mesilisidin özini qachurghan

Amérika da'irlirining bildürüshiche, b d t musapirlar ali komésaryati bu mesilige arilishishtin özini qachurghan. Chünki, mezkur organ xitaydiki shimaliy koriyilik musapirlar mesilisini hel qilish bilen meshghul bolup, xitayning achchiqini keltürüp qoyushtin hezer eyleydiken. Bezi kishilik hoquq teshkilatliri gu'antanamodiki Uyghurlarning bir qisimini amérika özi élip qélishi kérek dep qarimaqta.

" Gü'antanamodiki Uyghurlar amérikigha tehdit emes. Besh burjeklik bina ularni qoyup bérishni qarar qildi, biraq tutqunlar xitaygha qaytishni xalimighanliqi, uning üstige ular xitaygha qaytip barsa jazagha tartilmaydu dégili bolmighanliqi üchün, amérika ularni qobul qilidighan 3 - bir döletni dawamliq izdewatidu".

Merkizi nyu - yorktiki "kishilik hoquq közütüsh " teshkilatidiki tam malinowskiy mundaq deydu : "esirlerning bir qisimini amérika özi élip qélish, bashqa döletler yene bir qisimini élish eng yaxshi hel qilish charisi bolushi mumkin. Melumatlargha qarighanda gu'antanamodiki tutqunlar lagirida 22 neper Uyghur mehbus tutup turulmaqtiken. Amérika tashqi ishlar ministiri kolin powél ilgiri gü'antanamodiki Uyghurlarning yuqarqi seweplerdin xitaygha qayturulmaydighanliqini tekitligen. U mundaq dégen:

"Gü'antanamodiki Uyghurlar mesilisi intayin murekkep mesile. Biz gu'antanamodiki mehbuslar mesilisini bir terep qilish üchün tirishiwatimiz. Uyghurlar xitaygha qayturulmaydu. Biz ularni qobul qilidighan 3 - bir döletni tépish üchün izdiniwatimiz. Ularni qobul qilish ihtimalliqi bolghan barliq döletler bilen söhbet élip bériwatimiz".

Dunya Uyghur qurultiyi xitaylar ishenmeydu

Xitay Uyghur musteqilchilirige amérikining zerbe bérish nishanidiki térrorchilar bilen oxshash mu'amile qilishni telep qilip keldi. Béyjing hökümiti gu'antanamodiki Uyghurlarni qayturup berse xitay qanunliri boyiche adil jazalaydighanliqini bildürgen.

Merkizi gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyi xitayning wedisige ishen'gili bolmaydighanliqini ilgiri süridu. Qurultay bayanatchisi dilshat rishit mundaq deydu :

"Özliri tüzgen qanun'gha özliri xilapliq qiliwatqan döletke qandaqmu ishinish mumkin? amérika hökümitimu nahayiti yaxshi bilidu, xitay hökümiti nurghun qétim amérikigha wedilerni bergen. Mesilen, rabiye qadir heqqide wedilerni bergen. Bolsimu, biraq wediside turmighan".

Gu'antanamodiki Uyghurlarni qayturup bérishni telep qiliwatqan xitay hökümiti, amérikini qosh ölchem qollinish bilen tenqidligen. Xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi kong chü'en bu yil 9 - ayda élan qilghan bayanatida, xitayning amérika bilen gu'antanamodiki Uyghurlar mesilisi boyiche dawamliq söhbet ötküzüwatqanliqini eskertip, " ular térrorchilar, biz amérikining bu kishilerni xitaygha qayturup bérishini ümid qilimiz" dep tekitligen.

Biraq kishilik hoquq organliri xitay hökümitini térrorchiliqqa qarshi urushni bahane qilip, Uyghurlar ichidiki zorawanliq weqeliri bilen chétishliqibolmighan siyasi we diniy öktichilerni basturush bilen eyiblimekte. (Erkin)