Xitay gu'entanamodiki Uyghurlarni qayturuwélish telipidin hazirghiche waz kechmidi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Gu'antanamota tutup turuliwatqan Uyghurlarning biri - adil hékim. Yéqinda amérikilik adwokat sabin willet ependi ababekri qasim we adil hékimning adwokatliqini üstige élip, ularning baldurraq türmidin chiqishi üchün heriket qilmaqta.Resimni adilning adwokati sabin willet ependi teminligen.

Xitay hökümiti, 3 ‏- bir döletke orunlashturulghiche gu'entanamoda izchil tutup turushqa bush hökümitining hoquqluq yaki emesliki amérika sot mehkimiliri teripidin qarar qilinish basquchida turuwatqan Uyghur tutqunlarni qayturuwélish telipidin hazirghiche waz kechmidi.

Gu'entanamodiki Uyghurlar

Prézidént bush xitay dölet re'isi xu jingtawni peyshenbe küni aq sarayda kütüwalghan küni xitay tashqi ishlar ministirliqi, amérika xelq'ara térrorizmgha qarshi küreshning bir qisimi bolghan gu'entanamodiki Uyghurlarni qayturup bérishi kérek, dep bayanat élan qildi.

Amérika dölet mudapi'e ministirliqi axbarat erkinliki qanunining rohi boyiche charshenbe küni 4 yildin béri gu'entanamoda tutup turuluwatqan we köp qisimi taliban, el - qa'ide ezalirini asas qilghan 558 neper tutqunning tizimlikini élan qildi. Tizimliktiki tutqunlar ichide erkin maxmud, négh muhemmed, exmet tursun, abdul razaq, hesen enwer, exmed adil, yüsüp abbas, axtar qasim basit, bextiyar maxmud, abduxélil mamut, haji muhemmed ayub,s eydulla xaliq, abdughopur abduraxman, haji ekber abdughopur, ababekri qasim, abdulla abduqadir'axun, dawut abduréhim, adil ablikim, imam ablehet, xozayfa perhad, exmet muhemmed, adil nuri qatarliq 22 neper Uyghurlar bar. Bular qazaqistan tewelikidiki 2 neper Uyghur bilen qirghizistan tewelikidiki bir Uyghurni öz ichige almaydu.

Sherqiy türkistan térrorristmu?

Peyshenbe künki muxbirlarni kütüwélish yighinida, "biz amérika terepning junggo puqraliri bolghan bu térrorchilarni qayturup bérishini ümid qilimiz " dep tekitligen chin gang, " térror insaniyetning düshmini. Sherqiy türkistan xelq'ara térrorluq küchlirining bir qisimi bolush süpiti bilen xelq'ara jem'iyetke, junggo we amérikigha jiddiy tehdit salmaqta " deydu. Amérika ilgiri sherqiy türkistan islam partiyisini térrorluq teshkilatlar tizimlikige alghan bolsimu, lékin chin gang bayanatida konkrét bir teshkilatni tilgha almidi. Uning sherqiy türkistan dep atilidighan siyasiy ‏- jughrapiyiwi namni "xelq'ara jem'iyetke, junggo we amérikigha tehdit séliwatqan térror küch " dep eskertkenliki diqqet qozghimaqta.

Uyghur tutqunlar mesilisi xitaygha ötküzüp bérishni oylishish basquchidin ötüp ketken

Amérika dölet mudapi'e ministirliqi élan qilghan tizimliktiki 22 neper Uyghurning az dégende 9 nepiri amérika da'iriliri teripidin "düshmen jengchisi emes" dep élan qilin'ghan yaki gunahsiz, dep aqlan'ghan kishiler. Amérika Uyghur jem'iyitining re'isi nuri türkelning amérika emeldarlirining sözini neqil keltürüp eskertishiche, Uyghur tutqunlar mesilisi xitaygha ötküzüp bérishni oylishish basquchidin ötüp ketken mesile bolup qalghan.

Nuri türkel öz nöwitide yene gu'entanamodiki Uyghur tutqunlarning adwokati seybin wéllitning yardemchisi. Amérika hökümiti bu yerdiki Uyghur tutqunlarning xitaygha qayturup bérilse, ten jazasigha uchrash yaki ölüm jazasigha höküm qilinmasliqigha kapaletlik qilighili bolmaydighanliqi sewebidin ularni 3 ‏- bir döletke orunlashturüsh yolini tutmaqta.

Birleshme axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride béyjingdiki diplomatlar we chet'ellik mutexessislerning, bölgünchiler teripidin élip bérildi dep qaralghan nurghun zorawanliq weqeliri siyasiy meqsedni chiqish qilghan bolmay, shexsiy ixtilaplar sewebidin yüz bergen weqeler, dep qaraydighanliqini eskertti.

Siyasiy mehbuslar ölüm jazasigha üchrimaqta

Siyasiy mehbuslargha ölüm jazasi bérish yaki xitaygha ötküzüp bérilgen Uyghur tutqunlarni ölüm jazasigha höküm qilish xelq'ara kishilik hoquq organlirining tenqidige uchrawatqan bir mesile. Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir charshenbe küni amérika dölet mejlisidiki ispat bérish yighinida, isma'il semetning pakistan hökümiti teripidin xitaygha ötküzüp bérilgendin kéyin ötken yili 10 ‏- ayda ölüm jazasigha höküm qilin'ghanliqini we amérika da'irilirining bu mesilige diqqet qilishini telep qildi. Rabiye qadir, 2 ‏- dölet teripidin xitaygha ötküzüp bérilgen Uyghurlar ichide hetta b d t musapirlar idarisi teripidin siyasiy panahliqi qobul qilin'ghan Uyghurlarmu bar. Ular ten jazasi hetta ölüm jazasigha duch kelmekte " deydu.

Qeshqerlik muhemmet toxti b d t musapirlar mehkimisi teripidin siyasiy panahliqi qobul qilin'ghandin kéyin pakistan da'iriliri teripidin xitaygha ötküzüp bérilgen we muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan Uyghurlarning biri.

Uyghur tutqunlarni peqet ularning hayatigha tehdit yetmeydighan 3 ‏- döletkila orunlashturghili bolidu

T. Kumar: Uyghur tutqunlarni "peqet ularning hayatigha tehdit yetmeydighan 3 ‏- döletkila orunlashturghili bolidu"

Xelq'ara kechürüm teshkilatining washin'gtondiki asiya - tinch okyan rayoni ishliri boyiche mes'uli t. Kumar, Uyghur tutqunlar xitaygha qayturup bérilse, ularning hayatigha tehdit yétidighanliqini eskertti. T. Kumar, Uyghur tutqunlarni " peqet ularning hayatigha tehdit yetmeydighan 3 ‏- döletkila orunlashturghili bolidu "deydu.

Xitay dunya boyiche ölüm jazasini eng köp ijra qiliwatqan dölet. Xelq'ara kechürüm teshkilati junggo dölet re'isi xu jingtawning washin'gtonni ziyaret qilghanliqi munasiwiti bilen peyshenbe küni élan qilghan bir doklatida, 2005 ‏- yili dunya boyiche ölüm jazasining 80 % xitayda ijra qilin'ghanliqini bildürdi. Kechürüm teshkilatidiki péyirs banistérning eskertishiche, bezi döletler ölüm jazasini dawamliq yolgha qoyuwatqan bolsimu, lékin dunya boyiche ölüm jazasigha qarshi turidighan döletler köpeymekte. 1977 ‏- Yili dunya boyiche 16 dölet ölüm jazasini bikar qilghan bolsa, 2005 - yili bu san 86 döletke köpeygen. Banistér, ölüm jazasini ijra qiliwatqan hökümetlerni ölüm jazasini bikar qilish terepdarlirining pikirini anglap béqishqa chaqirdi. U, "bu yerde kishilik hoquq depsendichilikining mewjut ikenliki éniq " deydu. Lékin, xitay hökümiti ölüm jazasini aqlap " junggoluqlarning en'enisi jan'gha - jan, qan'gha - qan élish " dep körsetmekte.

Béyjing hökümiti ölüm jazasigha höküm qilin'ghan mehbuslarning sanini dölet mexpiyetliki qatarida körgechke buni élan qilishni ret qilip keldi. Lékin xitay mutexessislirining eskertishiche, xitayda yilda ölüm jazasigha höküm qilinidighanlar 10 minggha yétishi mumkin. Amérika Uyghur jem'iyitining re'isi nuri türkel, " mana bu sewebler amérikining gu'entanamodiki Uyghurlarni xitaygha qaytursa bolmaydighanliqini körsetmekte "deydu. (Erkin)