Közetküchiler isma'il emetning gu'entanamodiki Uyghurlar heqqidiki sözlirige inkas qayturdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Albaniye paytexti tiranadiki döletlik musapirlar merkizi. Gu'entanamodin albaniyige élip bérilghan Uyghurlar mushu yerde turmaqta. 2006-Yili 10-may tartilghan. AFP

Gu'entanamodin qoyup bérilgen 5 Uyghur yashning albaniyige bérip orunlishish weqesidin kéyin, soghaq munasiwetler dewride eng yéqin sotsiyalistik ittipaqdashlar bolghan, lékin enwer xoja dewridin kéyin untulushqa bashlighan xitay - albaniye munasiwti qayta eske élinishke bashlidi.

Pakitsiz eyiblesh

Xitay hökümiti albaniyige qaratqan diplomatik bésimini albaniye parlaméntidiki öktichi küchler we solqanat albaniye metbu'atlirini heriketlendürüsh bilenla qalmay, xitay tashqi ishlar ministirliki, albaniyidiki xitay elchixanisi we xitay xelq qurultiyidiki yuqiri derijilik Uyghur emeldarlirini heriketke keltürdi. Xitay xelq qurultiyining mu'awin mudiri ismayil emet albaniyidiki Uyghurlar heqqide chet'el muxbirlirigha bergen bayanatida, amérikini yer shari térorizimgha qarshi küreshke tosqunluq qilmaqta, dep eyibligen.

Ismayil emet, 2001 we 2002 - yilliri afghanistanda ésirge élin'ghan bu kishilerni térrorluq guruhining ezaliri, dep atighan. U, albaniyini biwaste tenqid qilmighan bolsimu, lékin amérikini " méningche amérika térorizimgha qarshi küreshte qosh ölchem qollanmaqta, buni qobul qilalmaymiz," deydu. Ismayil emetning eskertishiche, "ular afghanistanda taliban we el - qa'idining telim terbiyisini alghan qanun boyiche bir terep qilinishke tégishlik jahil térorchilar." Lékin bu kishilerning térorchi ikenlikini ispatlaydighan pakit bar - yoqliqini sorighan muxbirlargha bergen jawabida,"ularning afghanistan'gha barghanliqining özi yéterlik," dep tekitligen ismayil emet, "amérikiliqlar ularni afghanistanda esirge aldi we ular térrorchi teshkilat üchün xizmet qilghan," deydu.

Ismayil emet hazirghiche gu'entanamodiki Uyghur tutqunlar toghrisida bayanat élan qilghan xitay dölet aparatidiki tunji yuqiri derijilik Uyghur emeldar bolup hésablinidu. Türkiye hajitepe uniwérsititining yardemchi proféssori erkin ekremning eskertishiche, xitay da'irilirining isma'il emetni otturigha chiqirishidiki meqsiti xelq'ara jem'iyetni bu kishilerning térrorchi ikenlikige ishendürüshtur.

Albaniye xitayning telipini ret qilghan

Bu namrat döletke apirip qoyulghan kishiler öz jama'iti, ortaq tili, a'ilisidin mehrum qaldi. Ular bu yerde yer sharidiki eng qudretlik diktator döletning xirisigha duch kelmekte.

Ismayil emet muxbirlargha Uyghur musapirlarni térrorchi, dep eyipleshning aldida xitay tashqi ishlar ministirliki amérika bilen albaniyini tenqidligen we xitayning albaniyidiki bash elchisi tyen changchün, albaniye tashqi ishlar ministiri bésnik mustafach bilen körüshüp, Uyghur musapirlarni qayturup bérishni resmiy telep qilghan idi. Albaniye hökümiti xitayning Uyghur musapirlarni ötküzüwélish telipige hazirghiche ashkare inkas qayturmighan bolsimu, lékin albaniye edliye ministirliki Uyghur musapirlarning adwukatigha bu kishilerning xitaygha qayturulmaydighanliqini we xitay da'irilirining ularni ötküzüwélish telipi ret qilin'ghanliqini bildürgen.

Besh Uyghurning adwokati: Uyghurlar xeter aldida

Weziyettin xewerdar erbaplarning eskertishiche, albaniyining amérikida turushluq elchixanisidiki ismini ashkarilashni xalimaydighan diplomatlar, Uyghur musapirlarning xitaygha qayturulush endishisidin xatirjem bolushni we hazirqi boran - chapqunning ötkünchi weziyet ikenlikini bildürgen. Lékin bu 5 Uyghur musapirning adwokati seybin wéllit, bu kishiler xitaygha qayturulmighan teqdirdimu, lékin ularning albaniyidiki kélechikidin ensirimekte. U, amérikida chiqidighan "boston glob" gézitige bergen bayanatida, "ularning albaniyide turushigha yol qoyulghan teqdirdimu, lékin ularning kélechiki yenila qarangghu," deydu.

Tirana hökümiti albaniye parlaméntidiki öktichi guruhlarning bu kishilerni xitaygha ötküzüp bérish heqqidiki bésimigha duch kelmekte. Erkin ekremning tekitlishiche, bu mesile xitay bilen albaniye otturisida uzun mezgilgiche dawam qilishi mumkin.

Albaniye paytexti tirana etrapidiki bir yighiwélish lagirida bir terep qilinishni kütüp turiwatqan we hazirghiche albaniye hökümitidin özlirining salahiyiti toghrisida qana'etlinerlik jawab alalmighan musapirlar, gérmaniyige kétishni ümid qilishmaqta.

Albaniye metbu'atlirida

Albaniye metbu'atlirining xewer qilishiche, ular albaniyidiki bir yerlik téléwiziye istansisining ziyaritini qobul qilghanda gérmaniyige bérip olturaqlishish we bu dölettiki Uyghur jama'etchiliki bilen jem bolush arzusi barliqini tekitligen.

Seyshenbe küni amérika kolumbiye alahide rayonidiki fédéral ottura sot mehkimisige yollighan iltimasida, bu 5 neper Uyghurning albaniye musapirlar lagiridiki turmush shara'itining müshkülliki heqqide toxtalghan seybin wéllit, " bu namrat döletke apirip qoyulghan kishiler öz jama'iti, ortaq tili, a'ilisidin mehrum qaldi. Ular bu yerde yer sharidiki eng qudretlik diktator döletning xirisigha duch kelmekte," deydu.

Xitay hökümiti 11 - séntebir weqesidin kéyin sherqiy türkistan küchlirini Uyghur aptonom rayonida yéqinqi 10 nechche yildin béri yüz bergen bir qatar zorawanliqlargha jawapkar, dep élan qildi. Lékin birleshme axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride diplomatlar we mutexessislerning bu zorawanliqlarni shexsi ixtilaplar keltürüp chiqarghan öch élish herikiti, dep qarawatqanliqini tekitligen. Lékin xitay tashqi ishlar ministirliki, "sherqiy türkistan xelq'ara térorizimning bir qisimi," dep körsetmekte.

Erkin ekremning tekitlishiche, xitay hökümiti sherqiy türkistan atalghusi bilen sherqiy türkistan teshkilatlirini meqsetlik halda bir nerse qilip körsitiwatidu.

Ixtilapliq bayanat

Bu ayning 12 - küni élan qilghan gu'entanamo heqqidiki bayanatida," bir qanche yildin béri shinjangda térrorluq weqeliri yüz bermidi," dep tekitligen isma'il emet, bu jeryanda " térorchilarning pütün pilani meghlup qilindi," dep jakarlighan bolsimu, lékin wang léchü'en, 14 - april küni rayondiki j x organlirining mes'ullirigha achqan yighinda "biz duch kéliwatqan bölgünchilikke qarshi küresh weziyiti yenila nahayiti ötkür," dep agahlandurüshni untumidi.

Uyghur aptonom rayuni xitay boyiche siyasi mehbuslargha ölüm jazasi bériliwatqan birdin - bir rayon. Xitay hökümiti hazirghiche rayonda qanchilik kishining qolgha élin'ghanliqini yaki ölüm jazasigha höküm qilin'ghanliqini élan qilip baqmidi. Ismayil emetning eskertishiche, hökümet " egeshküchiler"ni " milletler ittipaqliqi we ijtima'i muqumluq terbiyisi" élish üchün emgek bilen özgertish lagirlirigha yollan'ghan, " teshkilatchilar" ni qanun boyiche qet'i bir terep qilghan. (Erkin)