Hüseyin jélilning ayali amérikida guwahliq yighinigha qatnashti

• Muxbirimiz qanatning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Hüseyin jélil. U hazirghiche xitay türmiside tutup turulmaqta

Bügün amérika dölet mejliside ötküzülgen guwahliqtin ötüsh yéghini, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi félis gér xanimning yéghin échish sözi bilen bashlandi. Gér xanim sözide, amérika xelq'ara diniy komitéti qurulghandin béri xitay hökümitining xitaydiki her qaysi diniy we milliy guruppilargha qaratqan siyasitini yéqindin közitiwatqanliqini bildürüp mundaq dédi:

"Amérika dölet mejlisi teripidin 1998‏-yili qurulghan emma dölet mejlisidin musteqil pa'aliyet élip bériwatqan xelq'ara diniy erkinlik komitétining ikki muhim wezipisi bar. Birinchi, diniy erkinlik, sözlesh erkinliki, kishilik hoquqning asasliq éléméntlirining her qaysi döletlerdiki weziyitini közitish. Ikkinchi, amérika hökümitige herqaysi döletlerge qarita qandaq siyaset yürgüzüsh toghrisida teklip bérish. Xelq'ara diniy erkinlik komitéti qurulghandin kéyin xitayda kishilik hoquqning izchil depsende qiliniwatqanliqini közde tutup, amérika hökümitidin xitayni dunyada diniy we milliy guruppilarning hoquqini depsende qiliwatqan döletler tézimlikige kirgüzüshini telep qildi. Diniy erkinlik komitétining bu heqtiki teklip we tewisiyilirige asasen amérika tashqi ishlar ministirliqi 1999‏- yilidin béri xitayni diniy erkinlikni bughuwatqan dölet dep atap kelmekte".

Xelq'ara diniy erkinlik komitétining üch yil dawamlashqan söhbetlerdin kéyin, béyjing hökümitini diniy erkinlikning weziyitini tekshürüsh üchün xitay, tibet we shinjanggha diniy erkinlik komitéti wekiller ömiki ewetishke maqul qilghanliqini eskertken félis gér xanim sözini dawamlashturup mundaq dédi:

"Komitét ‏2005‏- yili 8‏- ayda wekiller ömikimiz béyjing, shangxey, shinjang we tibetni ziyaret qildi. Bu ziyaritimiz jeryanida xitay hökümitining qattiq bésimigha qarimay xitayda ibadet qilghuchilar sanining künséri köpiyiwatqanliqini körduq hemde bolupmu Uyghurlar, tibetler we falonggong teriqiti üstidiki bésimning éghir ikenlikini bayqiduq. Bu ziyaritimiz jeryanida, gerche xitay hökümiti kishilerning diniy étiqadigha hörmet qiliwatqanliqini tekitligen bolsimu, emma xitay qanunlirining, bölgünchi, qanunsiz diniy pa'aliyet dep atalghan katogoriyige kirgen kishilerning diniy hoquqini qoghdimaydighanliqini éniqliduq ".

Yéghinda guwahliqtin ötken, Uyghur, tibet we falonggong teriqiti wekilliri, xitay hökümitining ularning diniy erkinliki we siyasiy hoquqini qandaq depsende qiliwatqanliqini pakitliq misallar bilen otturigha qoydi hemde xelq'ara diniy erkinlik komitéti mes'ullirining bu heqtiki su'allirini jawablandurdi.

Yéghin'gha alahide teklip bilen qatnashqan hüseyin jélilning ayali kamile xanim, hüseyin jélilning 1990‏- yillirida xitay hökümiti teripidin yene bashqa Uyghurlar bilen birlikte diniy pa'aliyetliri tüpeylidin qolgha élin'ghanliqini we uning üstidin jinayet dilosi turghuzulghanliqini tekitlep, mundaq dédi:

"Kanada hökümitining mining yoldishimning mesiliside ching turuwatqanliqidin köp minetdarmen hemde kanada da'irilirining yoldishimni qutuldurush üchün élip bériwatqan pa'aliyetlirige rehmet étimen. Lékin yoldishimning hélimu xitay türmiside tutup turuluwatqanliqi méni qayghulandurmaqta. Méning yoldishimning xitay hökümiti teripidin özbékistandin tutup kétilishi we gerche özi kanada puqrasi bolghan bolsimu, hazirghiche kanada hökümet xadimlirining uning bilen körüshüshige ruxset bérilmigenliki, pütün dunyadiki Uyghur musapirlirini endishilendürmekte. Eger xitay hökümiti uni qoyup bermise, chet'ellerdiki Uyghurlar qaysi döletning puqrasi bolushidin qet'iynezer, bixeter sayahet qilalmaydighan ehwalgha chüshüp qalidu hemde kanadaliq we amérikiliq xitaylarning 2008‏- yilida béyjingda ötküzülidighan olimpik tenheriket yéghinigha qatnishishi, bixeter xitaygha bérishi mumkin bolmaydu. Shuning üchün men kanada we amérika hökümetliridin, yoldishim hüsé'iyin jélilning puqrasi bolghan kanadagha saq-salamet qaytip kélishi üchün barliq tirishchanliqini körsitishini telep qilimen ".